Η περιουσία του Πατριαρχείου και οι δικαστικοί αγώνες για τα βακούφια

Tου Νικου Παπαχρηστου (από την Καθημερινή)

Στις αρχές Οκτωβρίου το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου καταδίκασε ομόφωνα την Τουρκία για παραβίαση του δικαιώματος στην περιουσία του βακουφίου της Κοιμήσεως της Θεοτόκου της Τενέδου. Το ΕΔΔΑ δικαίωσε το βακούφι (ίδρυμα) που είχε προσφύγει κατά της Τουρκίας για την υφαρπαγή οκτώ ακινήτων του. Το πιο σημαντικό σημείο της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ήταν ότι διέτασσε την Τουρκία να επιστρέψει στο βακούφι τα τρία από τα οκτώ ακίνητα, δηλαδή ένα ξωκλήσι, ένα νεκροταφείο και ένα ερειπωμένο μοναστήρι, χωρίς να της παρέχει καμία δυνατότητα να επιλέξει την καταβολή αποζημίωσης.

Iστορική απόφαση
Η απόφαση αυτή χαρακτηρίζεται ιστορικής σημασίας, αφού για πρώτη φορά η γειτονική χώρα θα αναγκαστεί, όπως όλα δείχνουν, να επιστρέψει τουλάχιστον τρία εκκλησιαστικά ακίνητα. Ωστόσο, χιλιάδες είναι τα ομογενειακά ακίνητα που από τα μέσα της δεκαετίας του ’30 μέχρι και σήμερα έχουν περάσει στα χέρια του τουρκικού κράτους. Είναι χαρακτηριστικό ότι 25 βακούφια –κυρίως εκκλησιαστικά ιδρύματα όπως Μοναστήρια και Ναοί– έχουν κηρυχθεί από τη Διεύθυνση Βακουφίων της Τουρκίας «κατειλημμένα» (mazbut). Στόχος είναι η υφαρπαγή της περιουσίας τους η οποία εκτός από θρησκευτικούς και λατρευτικούς χώρους περιλαμβάνει και ακίνητα σε κεντρικά σημεία της Κωνσταντινούπολης αλλά και στα Πριγκηπόννησα. Πριν από λίγες ημέρες ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, σε συνέντευξη που παραχώρησε σε τουρκική εφημερίδα, χαρακτήρισε απαράδεκτη την πρακτική αυτή. Μια πολιτική που συνδυάζεται άψογα με την άρνηση της τουρκικής διοίκησης να αναγνωρίσει νομική προσωπικότητα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ενα από τα αποτελέσματα είναι ο Πατριαρχικός Ναός του Αγίου Γεωργίου να αποτελεί βακούφι, ενώ το κεντρικό κτίριο του Πατριαρχικού Οίκου στο Φανάρι, επισήμως να μην ανήκει σε κανέναν.
Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει, οι Ελληνες υπήκοοι, που απελάθηκαν το 1964, εμφανίζονται ως κάτοχοι 12.535 ιδιοκτησιών, που είναι διάσπαρτες σε 26 πόλεις της Τουρκίας. Μεγάλο ήταν και το πλήγμα που δέχθηκε η Oμογένεια το 1974, στη σκιά των εξελίξεων στην Κύπρο. Μέσα σε λίγες ημέρες, εκατοντάδες ακίνητα κατασχέθηκαν από τις τουρκικές αρχές, ενώ μόνο το Νοσοκομείο του Βαλουκλή «έχασε» 147 ακίνητα. Σταδιακά –από τα μέσα του ’30 μέχρι και σήμερα– περιήλθαν στο Δημόσιο σημαντικές εκκλησιαστικές περιουσίες, όπως μοναστήρια και ναοί, αλλά και μεγάλες εκτάσεις γης, ενώ απαλλοτριώθηκε το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιών των ομογενών της Iμβρου και της Τενέδου με στόχο τον πλήρη αφελληνισμό των νησιών.


Tα «κατειλημμένα»
Σήμερα τα 13 από τα 25 «κατειλημμένα» βακούφια βρίσκονται στην Κωνσταντινούπολη και αγωνίζονται για την επιστροφή περισσότερων από 100 ακινήτων τους που κατασχέθηκαν από τις αρχές. Ανάμεσα στα βακούφια αυτά είναι οι Ιεροί Ναοί Αγίου Γεωργίου Εντιρνέκαπου, Αγίου Γεωργίου Κουδουνά Πριγκήπου, οι Ιερές Μονές Αγίου Νικολάου Πριγκήπου, Μεταμορφώσεως Χριστού Πρώτης αλλά και τα Αγιάσματα του Αγίου Θεράποντος και του Βεφά.
Περισσότερα από 200 ακίνητα διεκδικούν, τα μη κατειλημμένα, βακούφια της ομογένειας, μεταξύ των οποίων είναι ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εξ Μαρμάρων, το Αγίασμα της Παναγίας των Βλαχερνών, η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας Χάλκης και η Θεολογική Σχολή Χάλκης, το Ιωακείμειο Παρθεναγωγείο και η Μαράσλειος Σχολή.
Οι ιθύνοντες των Ελληνορθόδοξων βακουφίων, αξιοποιώντας μια ειδική διάταξη που προώθησε η τουρκική κυβέρνηση, πιεζόμενη και από την Ε.Ε., «περί επιστροφής των αφαιρεθέντων μετά το 1936 ακινήτων των βακουφίων», κατέθεσαν δηλώσεις διεκδίκησης 717 ακινήτων στην Κωνσταντινούπολη και 281 στην Ιμβρο και στην Τένεδο. Η 18μηνη προθεσμία για τη δήλωση προς το τουρκικό δημόσιο των αφαιρεθέντων μετά το 1936 ακινήτων των βακουφίων έληξε στις 27 Αυγούστου 2009 και οι απαντήσεις της τουρκικής διοίκησης για την τύχη των ακινήτων αυτών αναμένεται εντός του 2010.
Στην περίπτωση που οι προσπάθειες δεν ευοδωθούν, τότε, όπως έχει δηλώσει κατ’ επανάληψιν ο Οικουμενικός Πατριάρχης, η ομογένεια θα προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Και στη «φαρέτρα» της έχει δύο αποφάσεις του ΕΔΔΑ, η πρώτη του 2007 με την οποία καταδίκαζε την Τουρκία για την αφαίρεση ακινήτου της Μεγάλης του Γένους Σχολής και η δεύτερη αφορά τη δικαίωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου για το Ορφανοτροφείο της Πριγκήπου. Αξίζει να σημειωθεί πως με την τελευταία αυτή απόφαση, όπως είχε δηλώσει τότε ο καθηγητής Νίκος Αλιβιζάτος -ο οποίος μαζί με τον συνεργάτη του Λέκτορα Νομικής Γιάννη Κτιστάκι, χειρίστηκαν την υπόθεση– «αναγνωρίζει ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο όχι απλώς μπορεί να έχει ιδιοκτησία -κινητή και ακίνητη- στην Τουρκία, αλλά και ότι τα δικαιώματά του αναγνωρίζονται από το διεθνές δίκαιο».