Στυγνοί δικτάτορες με πλούτη κλεμμένα από τους λαούς τους

20-30 δισ. ευρώ εκτιμάται ότι βγάζουν κάθε χρόνο σε προσωπικούς λογαριασμούς τους οι διεφθαρμένοι ηγέτες του πλανήτη

Παραμυθένιο φαίνεται το σπίτι της κόρης του Καντάφι, Αΐσα, στους μικρούς Λίβυους με τόσο χρυσό και χλιδή που αντίκρισαν

Το περιοδικό «Forbes» επιλέγει να μην τους συμπεριλάβει στη λίστα με τους πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου, όμως η δύναμή τους είναι συχνά απεριόριστη και τα πλούτη τους μυθικά. Είναι οι δικτάτορες-άρπαγες του 21ου αιώνα. Αλλοτε έχουν κακό τέλος, σαν τον Καντάφι ή τον Μουμπάρακ, κι άλλοτε «ζουν και δυναστεύουν» σαν τον Μουγκάμπε και τον Λουκασένκο. Υπεξαιρώντας κολοσσιαία ποσά, χρησιμοποιώντας τη χώρα τους σαν προσωπική επιχείρηση, φροντίζουν όχι μόνο να ζουν πλουσιοπάροχα, αλλά και να εξασφαλίζονται για τις δύσκολες μέρες της ενδεχόμενης ανατροπής τους. Η Αραβική Ανοιξη άνοιξε το κουτί της Πανδώρας και αποκάλυψε το μέγεθος της διαφθοράς των πρώην _ πλέον _ ηγετών, αλλά και της άκρατης πολυτέλειας μέσα στην οποία ζούσαν. Παρ' όλα αυτά η επιστροφή των περιουσιών τους εκεί όπου πραγματικά ανήκει, δηλαδή στα κρατικά ταμεία, παραμένει τιτάνιο έργο που σκοντάφτει σε ανυπέρβλητα εμπόδια.
Από την Αφρική ως την Ασία και από τη Λατινική Αμερική ως τη Μέση Ανατολή, οι εν ενεργεία δικτάτορες συνεχίζουν να κάνουν αυτό που ξέρουν καλύτερα, πέραν του να καταδυναστεύουν τους λαούς τους: να ιδιοποιούνται τις πλουτοπαραγωγικές πηγές των χωρών τους για να χρηματοδοτούν ζωές βουτηγμένες στη χλιδή και να κρύβουν τα οικονομικά τους ίχνη κάτω από ένα περίτεχνο «χαλί» υπεράκτιων εταιρειών, φαινομενικά νόμιμων επενδύσεων στο εξωτερικό, αγορών πολυτελών ακινήτων και τραπεζικών λογαριασμών σε φορολογικούς παραδείσους.

Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι κάθε χρόνο διαφθαρμένοι πρόεδροι, κυρίως από την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική, εξάγουν από τα ταμεία των χωρών τους περίπου 20 - 30 δισ. ευρώ. Τυπικό παράδειγμα απόλυτου άρχοντα που έχει αναγάγει τη χώρα σε προσωπική του επιχείρηση αποτελεί ο 82χρονος πρώην πρόεδρος της Αιγύπτου Χόσνι Μουμπάρακ, ο οποίος χαροπάλευε ως την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές. Αν και ορισμένοι από τους λογαριασμούς του «πάγωσαν» και μέρος των περιουσιακών στοιχείων του κατασχέθηκαν ύστερα από 30 χρόνια στην εξουσία φέρεται να χρησιμοποίησε τις τελευταίες εβδομάδες πριν από την ανατροπή του για να μεταφέρει χρήματα και χρυσό από ελβετικές και βρετανικές τράπεζες σε ασφαλές μέρος και φυσικά όχι υπό το όνομα «Μουμπάρακ». Παρ' όλα αυτά, παραμένει αμφίβολο κατά πόσο πρόλαβε να εκποιήσει σημαντικό μέρος της περιουσίας του από ακίνητα στο Μπέβερλι Χιλς, στη Νέα Υόρκη, στο Παρίσι και στο Λονδίνο σε επενδύσεις στα «φιλικά» κράτη του Περσικού Κόλπου.

Μίζες και υπεξαιρέσεις

Ακόμη πιο κραυγαλέα ίσως είναι η περίπτωση του τυνήσιου δικτάτορα Ζινέ αλ Αμπιντίν Μπεν Αλι. Ο πρώτος που ανετράπη από το κίνημα της Αραβικής Ανοιξης, όχι μόνο είχε κατηγορηθεί για εξόφθαλμες υπεξαιρέσεις περιουσιακών στοιχείων της χώρας του και για ιδιωτικοποιήσεις με μίζες που έμπαιναν σε λογαριασμούς της οικογενείας του, αλλά και για ένα «βασιλικό» στυλ ζωής. Λέγεται ότι η σύζυγός του Λεϊλά Τραμπελζί εγκατέλειψε την Τυνησία έχοντας στις αποσκευές της ενάμιση τόνο χρυσού, αξίας μεγαλύτερης των 45 εκατομμυρίων ευρώ!

Οσο για τον γείτονά τους της Λιβύης, Μουαμάρ Καντάφι, ο οποίος είχε τάξει 25 τόνους χρυσού σε όποιον του πρόσφερε ασφαλές καταφύγιο λίγο πριν από τη σύλληψη και τον θάνατό του, φρόντισε να αφήσει στους αντάρτες μόνο τα χρυσοποίκιλτα παλάτια της Τρίπολης και κανένα σημαντικό χρηματικό ποσό - παρά τις φήμες ότι έκρυβε 500 εκατ. δολάρια σε μετρητά και χρυσό αξίας 7,5 δισ. δολαρίων στην Τρίπολη.

Καλά κρυμμένη η... λεία

Η ιχνηλασία των χαμένων περιουσιακών στοιχείων αποτελεί μόνο το πρώτο μέρος μιας πολύπλοκης διαδικασίας. Η κάθε χώρα πρέπει να αποδείξει σε δικαστήρια τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό πού βρίσκονται αυτά, αλλά και ότι αποκτήθηκαν με παράνομο τρόπο, μιας και δεν απαγορεύεται να έχει κανείς τεράστια περιουσία και παράλληλα πολιτικό ρόλο.

Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως αυτή του πρόεδρου των Φιλιππινών Φέρντιναντ Μάρκος (1965-1986), ο οποίος είχε ξεπλύνει δισεκατομμύρια δολάρια από κλεμμένα κρατικά χρήματα σε τράπεζες των ΗΠΑ και της Ελβετίας, τα χρήματα ήταν τόσο καλά κρυμμένα και με τόσο περίπλοκους μηχανισμούς που ούτε καν μέλη της οικογενείας του ήξεραν πού βρίσκονταν. Χρειάστηκε μια γιγαντιαία επιχείρηση για να ανακτηθούν περίπου 7,5 δισ. δολάρια, ενώ άγνωστο παραμένει πόσο κόστισαν τα 2.500 ζευγάρια παπούτσια της συζύγου του Ιμέλντα την ώρα που ο λαός πεινούσε.

«Βασιλιάς της διαφθοράς», σύμφωνα με τη μη κυβερνητική οργάνωση Διεθνής Διαφάνεια, ήταν και ο πρώην πρόεδρος της Ινδονησίας Σουχάρτο (1967-1998), που φέρεται να υπεξαίρεσε περισσότερα από 73 δισ. δολάρια.

Πρωταγωνιστές σε επιδειξιμανία και φαυλότητα είναι οι δικτάτορες της Αφρικής: ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε της Ζιμπάμπουε, ο Πολ Καγκάμε της Ρουάντα και ο Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος της Ανγκόλα.

Χλιδή με κρατικά κονδύλια

Ο Τεοντόρο Νγκέμα Ομπιάνγκ, δικτάτορας της πλούσιας σε πετρέλαιο Ισημερινής Γουινέας από το 1979, έχει καταφέρει η χώρα να έχει ένα από τα υψηλότερα κατά κεφαλήν εισοδήματα παγκοσμίως με 37.900 δολάρια, αλλά την ίδια ώρα το 77% του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, το 35% πεθαίνει πριν από την ηλικία των 40 ετών και το 58% δεν έχει πρόσβαση σε καθαρό νερό.

Μάλιστα, ο 41χρονος γιος του δικτάτορα και υπουργός Γεωργίας Τεοντορίν Ομπιάνγκ, μεταξύ άλλων, διαθέτει μια έπαυλη αξίας 35 εκατ. δολαρίων στο Μαλιμπού, ένα τζετ αξίας 22 εκατ. δολαρίων, ενώ έχει παραγγείλει σε γερμανικό ναυπηγείο και το δεύτερο πολυτελέστερο κότερο του κόσμου, αξίας 380 εκατ. δολαρίων - ποσό σχεδόν τριπλάσιο από τα ετήσια κονδύλια της άτυχης χώρας του για την υγεία και την παιδεία.

«Ας όψονται οι πρόθυμοι ξένοι τραπεζίτες που τους καλύπτουν»
Ο Ρόμπερτ Πάλμερ, εκπρόσωπος της μη κυβερνητικής οργάνωσης Global Witness, εξηγεί τις σκοτεινές διαδρομές του μαύρου χρήματοςΟ Ρόμπερτ Πάλμερ, εκπρόσωπος της μη κυβερνητικής οργάνωσης Global Witness, η οποία με έδρα το Λονδίνο μάχεται κατά της κατάχρησης εξουσίας, της παράνομης εκμετάλλευσης πλουτοπαραγωγικών πηγών και της διαφθοράς, εξηγεί μιλώντας στο «Βήμα» πώς δικτάτορες βγάζουν χρήματα και περιουσιακά στοιχεία στο εξωτερικό, με τρόπο που καθιστά δύσκολο τόσο τον εντοπισμό τους όσο και τον επαναπατρισμό τους.

- Πώς καταφέρνουν οι δικτάτορες να στέλνουν τόσα χρήματα σε τράπεζες του εξωτερικού και πώς καλύπτουν τα ίχνη τους;

«Κατ' αρχάς να πούμε ότι είναι πολύ δύσκολο να είσαι διεφθαρμένος και να υπεξαιρείς χρήματα χωρίς να έχεις πρόσβαση σε μια τράπεζα και κυρίως σε μια διεθνή τράπεζα. Οι δικτάτορες και οι διεφθαρμένοι ηγέτες δεν θέλουν να κρατούν τα χρήματά τους στη χώρα τους και ως εκ τούτου είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα χρησιμοποιήσουν μια ξένη τράπεζα. Δεύτερον, ένας διεφθαρμένος πολιτικός δεν θα χρησιμοποιήσει το δικό του όνομα επειδή αυτό θα τον καθιστούσε αναγνωρίσιμο. Υπάρχει μια σειρά διεθνών κανονισμών για το ξέπλυμα χρήματος και οι τράπεζες πρέπει να διενεργούν ελέγχους στους πελάτες τους προκειμένου να εξακριβώνεται η ταυτότητά τους και από πού προέρχονται τα περιουσιακά τους στοιχεία και να αναφέρουν τις ύποπτες δραστηριότητες στις Αρχές. Οι διεφθαρμένοι πολιτικοί παίρνουν τα μέτρα τους προκειμένου να αποφύγουν αυτούς τους ελέγχους. Φροντίζουν το όνομά τους να μη συνδέεται με τα χρήματα και αυτό είναι το πιο σημαντικό μέτρο που λαμβάνουν. Αυτό μπορούν να το επιτύχουν με πολλούς τρόπους. Πρώτον, βάζουν τα χρήματα στο όνομα κάποιου συγγενή ή συνεργάτη τους. Ακόμη καλύτερα, φτιάχνουν μια εταιρεία-"κέλυφος" και τη χρησιμοποιούν προκειμένου να κρύβουν τα περιουσιακά τους στοιχεία».

- Ενα πλαίσιο ελέγχου υπάρχει, αλλά οι τράπεζες δείχνουν να μην το εφαρμόζουν... Γιατί συμβαίνει αυτό;

«Μερικές φορές οι τράπεζες δεν δίνουν πολλή σημασία σε αυτό το θέμα και δεν διενεργούν σωστούς ελέγχους. Ο ένας λόγος είναι ότι σκοπός των τραπεζών είναι να βγάζουν χρήματα και δεν τους αρέσει να αρνούνται καταθέσεις και ο άλλος ότι τα ρυθμιστικά σώματα δεν κάνουν αρκετά προκειμένου να το αποτρέψουν αυτό, δεν τιμωρούν τις τράπεζες όταν διαπιστώνεται παράβαση των κανόνων ελέγχου».

- Τι μπορεί να γίνει για να καταπολεμηθεί αυτό το φαινόμενο;

«Στις χειρότερες περιπτώσεις οι τραπεζίτες να αντιμετωπίζουν ποινικές διώξεις αφού τέτοια φαινόμενα διαφθοράς δεν θα υπήρχαν χωρίς τη βοήθεια των τραπεζών. Δεύτερον, χρειαζόμαστε μεγαλύτερη διαφάνεια ως προς το σε ποιον ανήκουν οι εταιρείες. Μέχρι στιγμής είναι πολύ εύκολο να ανοίξεις μια εταιρεία στις νήσους Κέιμαν, αλλά και στη Βρετανία, στο Λουξεμβούργο και στην Αυστρία χωρίς να χρειάζεται να γνωστοποιήσεις σε ποιον πραγματικά ανήκει. Μπορεί να έχεις μια εταιρεία στη Βρετανία, όπου έχεις γνωστοποιήσει τους νόμιμους μετόχους, αλλά αυτή να ανήκει σε μια άλλη εταιρεία στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους όπου δεν χρειάζεται να παρέχεις αυτές τις πληροφορίες».

- Πόσο εύκολος είναι ο επαναπατρισμός χρημάτων και περιουσιακών στοιχείων στις χώρες από όπου έχουν κλαπεί;

«Είναι δύσκολη και δαπανηρή διαδικασία. Πρώτα πρέπει να βρεις τα περιουσιακά στοιχεία και όπως ήδη είπαμε, είναι πολύ εύκολο για τους διεφθαρμένους πολιτικούς και δικτάτορες να τα κρύψουν. Δεύτερον, πρέπει να πείσεις τις χώρες που τα δέχονται να προχωρήσουν σε πάγωμα των καταθέσεων και τρίτον να αποδείξεις ότι πρόκειται για χρήματα που προέρχονται από παράνομες δραστηριότητες και διαφθορά. Ολα αυτά τα στάδια είναι δύσκολα ειδικά αν μια χώρα έχει μόλις βγει από μια πολιτική μετάβαση ή μια πολιτική αναταραχή και δεν διαθέτει κατάλληλη γραφειοκρατία, εμπειρία και εκπαιδευμένο προσωπικό. Οι ίδιοι κανόνες ισχύουν και στην περίπτωση της φοροδιαφυγής, όπως στην Ελλάδα που οι πλούσιοι χρησιμοποιούν τις ίδιες δομές με τέτοιου είδους εταιρείες προκειμένου να διακινούν τα χρήματά τους και να κρύβουν τα περιουσιακά τους στοιχεία».

5 ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΕΣ ΤΗΣ ΦΑΥΛΟΤΗΤΑΣ

Αζερμπαϊτζάν - Ιλχάμ Αλίγεφ
Κληρονομική διαφθορά και άφθονο χαβιάρι

Εχοντας «κληρονομήσει» την εξουσία από τον πατέρα του, Χαϊντάρ, ο Ιλχάμ Αλίγεφ διατελεί πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν από το 2003. Με πτυχίο στις διεθνείς σχέσεις, το 1994 διορίστηκε αντιπρόεδρος της κρατικής εταιρείας πετρελαίου και συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης του Αζερμπαϊτζάν με δυτικές πετρελαϊκές εταιρείες που κατέληξαν στο περίφημο «συμβόλαιο του αιώνα». Ο πακτωλός χρημάτων που εισρέει στα κρατικά ταμεία ωστόσο λίγο δείχνει να ωφελεί τους Αζέρους. Αντίθετα, όπως αποκάλυψε η ιστοσελίδα WikiLeaks, η οικογένεια Αλίγεφ επιδίδεται σε έναν ιδιαίτερα πολυτελή τρόπο ζωής: ο αζέρος πρόεδρος φέρεται να διατηρεί τεράστια βίλα έξω από το Μπακού, με εξαιρετική θέα στην Κασπία, όπου έχει φιλοξενήσει ηγέτες άλλων κρατών, στους οποίους, όπως λέγεται, προσέφερε άφθονο χαβιάρι.

Συρία - Μπασάρ αλ Ασαντ

Δεκάδες δισ. και 10.000 νεκροί
Κομψός, με μια εξίσου ντελικάτη σύζυγο στο πλευρό του, δεν θα περίμενε κανείς ότι ο Μπασάρ αλ Ασαντ θα αποκτούσε τη φήμη του πλέον αδυσώπητου δικτάτορα στον αραβικό κόσμο. Αλλοτε το «λιοντάρι» (Ασαντ στα αραβικά σημαίνει λιοντάρι) της Δαμασκού, έπειτα από 15 μήνες εξέγερσης και αιματηρής καταστολής με περισσότερους από 10.000 νεκρούς, ο δικτάτορας της Συρίας είναι σίγουρα ο πιο μισητός άνθρωπος στη χώρα του - και στον κόσμο. Ο επί 12 χρόνια ηγέτης της Συρίας δεν πτοείται: με περιουσία δεκάδων, όπως εκτιμάται, δισ. δολαρίων δεν προκαλεί καμία εντύπωση που η δυτικοθρεμμένη σύζυγός του Ασμα πληρώνει 4.000 δολάρια για ένα μόνο βάζο και 15.600 δολάρια για κεριά, κηροπήγια και τραπεζάκια... Ψίχουλα.

Ζιμπάμπουε - Ρόμπερτ Μουγκάμπε

$40 εκατ. για μία έπαυλη στην Κίνα
Πώς καταφέρνεις να κοιμάσαι όταν η επιβίωση ολόκληρου του λαού σου εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από τη διεθνή βοήθεια; Εύκολα, αν είσαι ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε της Ζιμπάμπουε με προσωπική περιουσία 1-3 δισ. δολαρίων, χρήματα που κατά κύριο λόγο βρίσκονται στο εξωτερικό. Λέγεται ότι ο 88χρονος αφρικανός ηγέτης και η σύζυγός του Γκρέις ξόδεψαν 250.000 δολάρια για ένα πάρτι γενεθλίων και 40 εκατ. για μία έπαυλη στην Κίνα την οποία διακόσμησαν με βιετναμέζικα μαρμάρινα αγάλματα αξίας 50.000 δολαρίων έκαστο - και όλα αυτά έχοντας πρώτα ζητήσει από άλλα κράτη βοήθεια ύψους 2 δισ. δολαρίων. Τι και αν στα 30 χρόνια εξουσίας του η οικονομία της Ζιμπάμπουε γνωρίζει αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης και τρομακτικά υψηλό πληθωρισμό;

Σουδάν - Ομάρ αλ Μπασίρ

9 δισ. πετροδολάρια για τα γεράματαΠιστεύεται ότι διατηρεί τεράστια ποσά σε τράπεζες της Ευρώπης και υπήρξε ο πρώτος εν ενεργεία αρχηγός κράτους σε βάρος του οποίου εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για εγκλήματα πολέμου. Σύμφωνα με τη WikiLeaks, ο επί 23 χρόνια ηγέτης του Σουδάν Ομάρ αλ Μπασίρ έχει υπεξαιρέσει περισσότερα από 9 δισ. δολάρια από τα κρατικά ταμεία, χρήματα που σε μεγάλο ποσοστό βρίσκονται σε τράπεζες στο Λονδίνο. Αν και πλούσιο σε κοιτάσματα πετρελαίου, το Σουδάν συγκαταλέγεται μεταξύ των φτωχότερων κρατών στον κόσμο - λογικό, αν οι παράνομοι λογαριασμοί που κρύβει ο 68χρονος πρόεδρός του μόνο στο Λονδίνο ισοδυναμούν με το ένα δέκατο του ΑΕΠ της χώρας. Στις ομιλίες του συνήθως εμφανίζεται με στρατιωτική περιβολή, ενώ σπάνια παραχωρεί συνεντεύξεις.

Λευκορωσία - Αλεξάντερ Λουκασένκο
Μέσος μισθός $353 τον μήνα για τον λαό

Οταν ο ανοιχτά ομοφυλόφιλος υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Γκύντο Βεστερβέλε τον αποκάλεσε «δικτάτορα», εκείνος του επιφύλαξε την απαξιωτική απάντηση: «Καλύτερα δικτάτορας παρά γκέι». Ο επί 18 χρόνια πρόεδρος της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο δεν είναι ιδιαίτερα αγαπητός στους ευρωπαίους ηγέτες - βέβαια αυτό δεν τους εμποδίζει να υπογράφουν με το καθεστώς παχυλά ενεργειακά συμβόλαια. Και ενώ το επίπεδο διαβίωσης των κατοίκων της χώρας συνεχίζει να παίρνει την κατιούσα - η τιμή των τροφίμων έχει αυξηθεί κατά 120% και ο (επίσημος) μέσος μισθός κυμαίνεται στα 353 δολάρια τον μήνα - η προσωπική περιουσία του 58χρονου προέδρου της Λευκορωσίας εκτιμάται στα 9 δισ. δολάρια.