Η χούντα καταρρέει υπό το βάρος των εγκλημάτων της

Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ, Δευτέρα, 21 Ιουλίου, 2014

40 XΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ

Είναι κοινός τόπος ότι η κατάρρευση της στρατιωτικής χούντας άρχισε με το χουντικό πραξικόπημα στην Κύπρο στις 15 Ιουλίου 1974.

Η ιστορική σύσκεψη της 23η Ιουλίου 1974. Στην κεφαλή ο «Πρόεδρος» Γκιζίκης περιστοιχισμένος από τους «αυτονομημένους» χουντικούς αρχηγούς του στρατού και τους πολιτικούς, που προσκλήθηκαν να πάρουν μέρος

Πέντε μέρες αργότερα, με την ανατροπή της νόμιμης κυβέρνησης του Μακαρίου και την πρώτη εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων στο νησί, τίποτα δεν μπορούσε να την αποτρέψει.

Ο πρώτος βασικός λόγος ήταν η ανικανότητά της να ανταποκριθεί στον μοναδικό ρόλο του στρατού: την προάσπιση του εθνικού χώρου. Το στρατιωτικό καθεστώς αποδείχτηκε ανίκανο ακριβώς εκεί όπου υποτίθεται θα μπορούσε να δικαιολογήσει, κατά κάποιο τρόπο, την ύπαρξή του. Κατόπιν τούτου και μετά και τα εθνικά εγκλήματα (επιβολή της δικτατορίας, πραξικόπημα και εσχάτη προδοσία στην Κύπρο) το χουντικό οικοδόμημα κείτονταν συντρίμμια.

Ο δεύτερος καθοριστικός παράγοντας ήταν η πλήρης αδυναμία της χούντας να καταπνίγει, πια, τα αντιδικτατορικά αισθήματα της συντριπτικής πλειονότητας του λαού. Η επιστράτευση, που κηρύχθηκε αμέσως μετά τον Αττίλα 1, μετέβαλε ριζικά το τοπίο. Με ένα μέρος των λαϊκών δυνάμεων οπλισμένο στους στρατώνες, χάθηκε κάθε έλεγχος. Ο παραδοσιακός φόβος από τον «εχθρό λαό» έπαιρνε εφιαλτικές διαστάσεις. Από τη στιγμή εκείνη η πολιτική αλλαγή στη χώρα ήταν πια ζήτημα ημερών αν όχι ωρών. Τότε ξεκίνησε η διαδικασία για την αναζήτηση λύσης που θα επέτρεπε στη χούντα, τις συντηρητικές δυνάμεις και την αμερικανοκρατία για μια μεταβολή «από τα πάνω», που να εγγυάται τον έλεγχο της κατάστασης. Δηλαδή, μια «συνέχεια» κι όχι μια ριζική τομή στο ισχύον σύστημα εξουσίας ή μια ανατροπή «από τα κάτω».

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκίζεται πρωθυπουργός στις 24 Ιουλίου

Η χουντική στρατιωτική ηγεσία, με την πλάτη στον τοίχο αποφάσισε να αυτονομηθεί από τον «αόρατο δικτάτορα» Ιωαννίδη. Αναγκάστηκε να δράσει για την πολιτικοποίηση του καθεστώτος, σε συνεννόηση με τον εμφανή δικτάτορα - πρόεδρο» Γκιζίκη.

Το ερώτημα, όμως, «μετά τη δικτατορία τι;» εξακολουθούσε να παραμένει αναπάντητο. Οπως προκύπτει από παντού αναπτύχθηκαν έντονοι προβληματισμοί ως την τελευταία στιγμή. Εξετάστηκαν διάφορες λύσεις με κοινό παρονομαστή τη μετάβαση σε άλλη μορφή διακυβέρνησης χωρίς ουσιαστική αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας των στρατιωτικών.

Πανηγυρισμοί στηνΑθήνα μετά την αναγγελία για την παράδοση της εξουσίας.

Η παρουσία του λαού
Ολες στάθηκε αδύνατον να υλοποιηθούν. Ο λόγος, όπως σημειώνουν χαρακτηριστικά και συμφωνούν σε γενικές γραμμές οι περισσότεροι ιστορικοί της περιόδου, δεν ήταν άλλος από την -έστω και έμμεση- καθοριστική παρουσία του λαϊκού παράγοντα.

Η πρωτοφανής αίσθηση του κενού εξουσίας και η δίνη μιας εμπόλεμης κατάστασης, μπροστά στην οποία η χώρα εμφανιζόταν ανέτοιμη και ακυβέρνητη, καθιστούσαν την εξεύρεση πολιτικής λύσης κατεπείγουσα. Οχι όμως μιας οποιασδήποτε λύσης. Η κυβέρνηση θα έπρεπε να δίνει την αίσθηση της αλλαγής του καθεστώτος, να πείθει για τη δημοκρατικότητά της. Σε αντίθετη περίπτωση οι εξελίξεις, όπως πολλοί πρωταγωνιστές των ημερών ομολογούν, θα ήταν απρόβλεπτες και ανεξέλεγκτες.

Ο Αβέρωφ, ο οποίος πρωτοστάτησε στη λύση Καραμανλή, δίνει με ευστοχία το στίγμα εκείνης της ιστορικής μέρας: «Βλέπω την Κύπρο καταποντιζόμενη, τα νησιά σε κίνδυνο, κίνδυνο ταραχών και επαναστάσεων στο εσωτερικό...».

Με αυτό το φόντο εμφανίζεται σαν «από μηχανής θεός» η λύση Καραμανλή. Το πρόσωπο που ενσάρκωσε τον συμβιβασμό όλων των κέντρων δύναμης και εξουσίας που είχαν λόγο στην πολιτική αλλαγή της 24ης Ιουλίου.

Η προαναγγελία της πολιτικής μεταβολής από τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών πριν αυτή επέλθει (δήλωση Κίσινγκερ στις 22 Ιουλίου), στοιχεία από αποχαρακτηρισμένα έγγραφα στα χρόνια που ακολούθησαν, έρευνες ή και διαρροές ντοκουμέντων (βλέπε WikiLeaks) τεκμηριώνουν ότι η λύση δεν έπεσε από τον ουρανό. Είχε εξεταστεί, τουλάχιστον, ως μια από τις βασικές εναλλακτικές στα παρασκήνια από το 1973 ακόμη και πριν η χούντα του Ιωαννίδη - Γκιζίκη ανατρέψει την προηγούμενη.

1974 - 2014
Ποιος κύκλος «έκλεισε»;

Με τη συμπλήρωση σαράντα χρόνων από την κατάρρευση της χούντας, ίσως το πιο ουσιαστικό ερώτημα που εγείρεται είναι αν πραγματικά έκλεισε ο κύκλος της μεταπολίτευσης.

Πολλές φορές στο παρελθόν έχει τεθεί το ίδιο ερώτημα. Αρκετές οι καταφατικές απαντήσεις. Αν και συχνά με εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις.

Στον πυρήνα της σύγχυσης, που προκαλείται από αντικρουόμενες απαντήσεις, βρίσκεται το περιεχόμενο της «μεταπολίτευσης».

Αν με τον όρο εννοείται η μετάβαση από τη δικτατορία στην κοινοβουλευτική δημοκρατία ουδέν τέλος έχει επέλθει. Ούτε υποστηρίζεται κάτι τέτοιο με σοβαρότητα, αν εξαιρεθούν η ακροδεξιά, οι απροκάλυπτοι ή ντροπαλοί νοσταλγοί ανώμαλων καθεστώτων.

Η μέγιστη πολιτική αλλαγή, που αρχίζει από τις 23-24 Ιουλίου 1974 και ολοκληρώνεται, σε πρώτη φάση, με τις βουλευτικές εκλογές και το δημοψήφισμα στο τέλος της ίδιας χρονιάς ήταν η εγκαθίδρυση νέου πολιτεύματος.

Στη βάση αυτή, κάθε άλλο παρά ο «κύκλος της μεταπολίτευσης έχει κλείσει». Η ίδια διαπίστωση ισχύει, άλλωστε, και στις περιπτώσεις εκείνες, όπου διατυπώνονται προβληματισμοί και προτάσεις για τη μορφή της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, τα δημοκρατικά ελλείμματα ή και τα κοινοβουλευτικά «πραξικοπήματα».

Επί τέσσερις δεκαετίες τώρα δεν έχει διατυπωθεί, από την άποψη αυτή, στοιχειωδώς λογική πολιτική θέση για κάποιο τέλος της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και των θεμελίων της (η λαϊκή κυριαρχία, όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό και υπάρχουν υπέρ αυτού). Ανεξαρτήτως της κριτικής, της αμφισβήτησης ή και των καταγγελιών για την άσκηση αυτών των εξουσιών.

Ριζικά διαφορετικά είναι η εικόνα με το μεταπολιτευτικό πολιτικό και κομματικό σύστημα. Σε αντίθεση με το πολίτευμα, όλα δείχνουν ότι απαξιωμένο και απονομιμοποιημένο διανύει ένα παρατεταμένο τέλος. Αυτό, όμως, είναι ένα άλλο πολύπλοκο ζήτημα. Οπως είναι, επίσης, η ανεξαρτησία και η λαϊκή κυριαρχία στην ευρωζώνη υπό καθεστώς μνημονίων.

Από τον Κανελλόπουλο στον Καραμανλή
Οι ηγέτες της χούντας πανικόβλητοι από τις συνέπειες των εθνικών εγκλημάτων τους και την απόβαση του «Αττίλα 1» στην Κύπρο, απομονωμένοι στο εσωτερικό και διεθνώς καλούν σε σύσκεψη στις 23 Ιουλίου την προδικτατορική αστική πολιτική ηγεσία. Τα αρχικά σχέδιά τους ανατρέπονται και εν μέσω παλινωδιών και αντιθέσεων αποφασίζεται κατ' αρχάς η ανάθεση σχηματισμού κυβέρνησης στον Π. Κανελλόπουλο. Τελικά, όμως, θα προτιμήσουν τη «λύση Αβέρωφ» για πρόσκληση του Κ. Καραμανλή από το Παρίσι. Πρακτικά εκείνης της ιστορικής σύσκεψης δεν υπάρχουν, αλλά είναι γενικώς γνωστά όσα διαδραματίστηκαν από μαρτυρίες πρωταγωνιστών.

«Ο στρατός στο έργο του...»
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αρχικώς φαίνεται να αρνήθηκε, αλλά σαν έτοιμος από καιρό, ζήτησε και πήρε ορισμένες διαβεβαιώσεις. Ετσι έφθασε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού (στις 2 τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου). Ορκίζεται πρωθυπουργός (ύστερα από περίπου δυο ώρες) με όρους «να επανέλθει ο στρατός στο έργο του» και να έχει τη συμπαράσταση των πολιτικών δυνάμεων. Σχηματίζεται πολιτική κυβέρνηση ύστερα από 7 χρόνια, 3 μήνες και 3 μέρες τυραννίας (πρώτο σχήμα της ονομαζόμενης κυβέρνησης «Εθνικής Ενότητας»). Ο λαός πανηγυρίζει έξαλλα στους δρόμους στην Αθήνα και παντού.

Πηγή: ΕΘΝΟΣ