Στις 4 Αυγούστου 1936 ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς με τη συγκατάθεση του βασιλιά Γεωργίου Β’ αναστέλλει βασικά άρθρα του Συντάγματος και κηρύσσει δικτατορία. Θα επιβάλλει ένα αυταρχικό καθεστώς με στοιχεία ολοκληρωτισμού, το οποίο θα καταρρεύσει μετά τον θάνατό του, στις 29 Ιανουαρίου 1941.
Η αφετηρία για τις πολιτικές εξελίξεις που θα ακολουθήσουν εντοπίζεται στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936, οι οποίες έγιναν με το σύστημα της απλής αναλογικής και δεν ανέδειξαν αυτοδύναμη κυβέρνηση. Τα διάφορα κόμματα της αντιβενιζελικής παράταξης με επικεφαλής το Λαϊκό Κόμμα έλαβαν 143 έδρες και τα βενιζελικά κόμματα με επικεφαλής το Κόμμα των Φιλελευθέρων 142. Ρυθμιστικό ρόλο στο νέο πολιτικό σκηνικό ανέλαβε να διαδραματίσει το «Παλλαϊκό Μέτωπο», συνασπισμός αριστερών κομμάτων με επικεφαλής το ΚΚΕ, που διέθετε 15 βουλευτές στη Βουλή. Το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων του Ιωάννη Μεταξά, που συμμετείχε στον αντιβενιζελικό συνασπισμό, έλαβε το 3,94% των ψήφων και απέσπασε 7 έδρες.
Οι προσπάθειες για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας από τα δύο μεγάλα κόμματα, το Λαϊκό και το Φιλελεύθερο, δεν θα έχουν ευτυχή κατάληξη. Οι Φιλελεύθεροι στρέφονται προς το Παλλαϊκό Μέτωπο και υπογράφουν μαζί τους συμφωνητικό συνεργασίας και αλληλοϋποστήριξης, γνωστό και ως σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβαινα. Η αποκάλυψη της ύπαρξής του από τους κομμουνιστές, επειδή δεν τηρήθηκαν οι όροι του από την πλευρά των Φιλελευθέρων, προκαλεί έντονες αντιδράσεις από πλευράς των βασιλοφρόνων. Ο υπουργός Στρατιωτικών, Αλέξανδρος Παπάγος, διαμηνύει στο βασιλιά ότι ο στρατός δεν αναγνωρίζει ουσιαστικό πολιτικό ρόλο στους κομουνιστές. Η κίνηση αυτή του Παπάγου γίνεται μετά την εκλογή του Θεμιστοκλή Σοφούλη ως προέδρου της Βουλής με τις ψήφους των βουλευτών του Παλλαϊκού Μετώπου.
Μέσα σε κλίμα έντασης και απειλών για τον ομαλό κοινοβουλευτικό βίο της χώρας, οι Φιλελεύθεροι υποχωρούν και προτείνουν στον βασιλιά σχηματισμό κυβέρνησης με επικεφαλής και πάλι τον εξωκοινοβουλευτικό Κωνσταντίνο Δεμερτζή (14 Μαρτίου 1936). Ο Iωάννης Μεταξάς αναλαμβάνει υπουργός Στρατιωτικών και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, μετά από προσωπική επιθυμία και επιλογή του βασιλιά, στη θέση του Αλέξανδρου Παπάγου, που μετακινείται ως αρχηγός στο Γενικό Επιτελείο Στρατού. Την τοποθέτηση Μεταξά στο Υπουργείο Στρατιωτικών είδε με σχετικά «καλό μάτι» και ο Ελευθέριος Βενιζέλος - παρά την έντονη προσωπική αντίθεσή τους - διότι μπροστά στον απειλούμενο πόλεμο, έκρινε ότι ο Μεταξάς θα μπορούσε να συμβάλει ενδεχόμενα καλύτερα από άλλους στην ανασυγκρότηση της άμυνας της χώρας και τη βελτίωση του κλίματος στο στρατό.
Κι ενώ θα συνερχόταν η Βουλή για να ακούσει τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης, έφθασε στην Αθήνα το θλιβερό άγγελμα του θανάτου του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Παρίσι (18 Μαρτίου). Ο θάνατος του Βενιζέλου καθυστέρησε την εμφάνιση της κυβέρνησης Δεμερτζή στη Βουλή. Στις 13 Απριλίου ο πρωθυπουργός βρέθηκε νεκρός στο κρεββάτι του.
Ο βασιλιάς, χωρίς να συμβουλευτεί τους αρχηγούς των κομμάτων, διόρισε αυθημερόν ως πρωθυπουργό τον 65χρονο Μεταξά, γνωστό για τις αντικοινοβουλευτικές του απόψεις. Στις 25 Απριλίου ο Iωάννης Μεταξάς εμφανίστηκε στη Βουλή και ανέγνωσε τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησής του και δύο ημέρες αργότερα έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τα δύο μεγάλα κόμματα. Την κυβέρνηση Μεταξά καταψήφισαν οι βουλευτές του Παλλαϊκού Μετώπου και ο Γεώργιος Παπανδρέου. Από την ψηφοφορία απέσχαν ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και ο Αλέξανδρος Μυλωνάς.
Ύστερα από λίγες ημέρες, η Βουλή διέκοψε τις εργασίες της για τέσσερις μήνες, έως τις 30 Σεπτεμβρίου 1936, δίνοντας τη δυνατότητα στην κυβέρνηση Μεταξά να νομοθετεί με διατάγματα. Στο μεταξύ, τα λαϊκά συλλαλητήρια εναντίον του Iωάννη Μεταξά άρχισαν να πληθαίνουν και στις 9 Μαΐου στη Θεσσαλονίκη χιλιάδες απεργοί συγκρούονται με την αστυνομία. Αποτέλεσμα των συγκρούσεων ήταν να χάσουν τη ζωή τους 12 άτομα και να τραυματιστούν εκατοντάδες. Ο Μεταξάς βρίσκει την ευκαιρία να συλλάβει εκατοντάδες συνδικαλιστές και να τους εξορίσει.
Οι λαϊκές αντιδράσεις για τη σφαγή της Θεσσαλονίκης αναγκάζουν τους ηγέτες των δύο μεγάλων κομμάτων να αρχίσουν τις συνεννοήσεις για τη δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης συνασπισμού. Όμως, ο ξαφνικός θάνατος του αρχηγού του Λαϊκού Κόμματος Παναγή Τσαλδάρη στις 17 Μαΐου, θέτει προσωρινό τέρμα στις επαφές. Μετά τον θάνατο του Τσαλδάρη και νωρίτερα του Γεωργίου Κονδύλη (31 Ιανουαρίου 1936), ο Μεταξάς είναι πλέον ο αναμφισβήτητος ηγέτης της αντιβενιζελικής παράταξης.
Η διάσπαση του αστικού δημοκρατικού πολιτικού κόσμου διευκολύνει τους χειρισμούς του Ιωάννη Μεταξά. Στα τέλη Ιουλίου έχει επέλθει η συμφωνία βασιλιά - Μεταξά και στρατιωτικής ηγεσίας για την επιβολή δικτατορίας.
Το πρωί της 4ης Αυγούστου ο Μεταξάς συγκαλεί έκτακτο Υπουργικό Συμβούλιο, δίνοντας αρχικά την εντύπωση πως αντικείμενό του θα ήταν η αντιμετώπιση της πανεργατικής απεργίας που είχε κηρυχθεί για την επομένη, 5 Αυγούστου. Εκείνο το Υπουργικό Συμβούλιο έληξε με την υπογραφή δύο διαταγμάτων, που αυθημερόν προωθήθηκαν στο Βασιλιά Γεώργιο και υπογράφηκαν αμέσως για να δημοσιευθούν χωρίς καθυστέρηση στην «Εφημερίδα της Κυβέρνησης». Προέβλεπαν την αναστολή των άρθρων του Συντάγματος για την προστασία των ατομικών ελευθεριών και την κήρυξη δικτατορίας. Τρία μέλη της κυβέρνησης, ο Γεώργιος Μαντζαβίνος (Υπουργός Οικονομικών), ο Δημήτριος Ελευθεριάδης (Υπουργός Προνοίας) και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (Υφυπουργός Οικονομικών), αρνήθηκαν να υπογράψουν τα διατάγματα και παραιτήθηκαν. Τα νέα μέλη της κυβέρνησης ορκίστηκαν στις 5 Αυγούστου.
Οι πολιτικές εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Εκδόθηκαν τα διατάγματα για τη διάλυση των κομμάτων και οι εφημερίδες δεν κυκλοφόρησαν την επομένη, 5 Αυγούστου. Η πολιτική τάξη, που είχε αιφνιδιαστεί πλήρως, τότε μόνο συνειδητοποίησε ότι είχε συντελεστεί συνταγματική εκτροπή, όταν άρχισαν οι πρώτες συλλήψεις. Μεταξύ των πρώτων συλληφθέντων ήταν και οι Αλέξανδρος Σβώλος, Δημήτριος Γληνός, Iωάννης Σοφιανόπουλος, Θεμιστοκλής Τσάτσος και Κωνσταντίνος Γαβριηλίδης.
Μετά τον αρχικό αιφνιδιασμό, τα κόμματα αποφάσισαν να αντιδράσουν. Κι ενώ το Κόμμα των Φιλελευθέρων παρέμενε σιωπηλό, ηγέτες των δημοκρατικών κομμάτων (Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Γεώργιος Καφαντάρης, Γεώργιος Παπανδρέου και Aλέξανδρος Μυλωνάς) συσκέφθηκαν το απόγευμα της 5ης Αυγούστου με την τριμελή ηγεσία του Λαϊκού Κόμματος (Ντίνος Τσαλδάρης, Πέτρος Ράλλης και Βασίλειος Σαγιάς). Αποφάσισαν να επισκεφθούν τον Βασιλιά και να τον θέσουν ενώπιον των ευθυνών του. Πράγματι, την επομένη, 6 Αυγούστου, σε επαφή που είχαν μαζί του διαμαρτυρήθηκαν για τη συγκατάθεσή του στις αντιδημοκρατικές πρωτοβουλίες του Μεταξά. Ο Γεώργιος προσποιήθηκε τον αμέτοχο, προτείνοντας μία απευθείας συνάντηση των πολιτικών ηγετών με τον Μεταξά και ο Καφαντάρης αντέτεινε, λέγοντας ότι η δικτατορία «ιδικόν σας έργον είναι».
Οι αντιδράσεις των πολιτικών ηγετών παρέμειναν αναποτελεσματικές και χωρίς συνέχεια. Το νέο καθεστώς με τις «ευλογίες» του Γεωργίου αποβαίνει όλο και πιο σταθερό. Η ύστατη φωνή διαμαρτυρίας ήλθε στις 24 Αυγούστου, από το δεδηλωμένο βασιλόφρονα και φανατικό αντιβενιζελικό πολιτικό Ιωάννη (Τζον) Θετόκη, που ζούσε την περίοδο αυτή στο εξωτερικό. Σε επιστολή του προς τον Γεώργιο, αφού ασκεί κριτική για την ευθυγράμμιση του Στέμματος με τον Μεταξά, προτείνει εκλογές με πλειοψηφικό σύστημα και ευρύτατη περιφέρεια, ώστε η Βουλή που θα προέκυπτε να δώσει σταθερή κυβέρνηση.
Όμως, παρά τις όποιες απόψεις κατά του καθεστώτος, που εκφράζονταν μεμονωμένες και δεν είχαν την ισχύ να καθορίσουν την πορεία των πραγμάτων, το κέντρο εξουσίας αισθάνεται πως δεν απειλείται και, αποφεύγοντας κάθε συνεννόηση με τον «παλαιό» πολιτικό κόσμο, συνεχίζει το έργο του.
ΠΗΓΗ: Σαν Σήμερα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου