Στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο η έδρα Νεοελληνικών Σπουδών μπαίνει σε δυναμική τροχιά

Εδρα «Μιλτιάδης Μαρινάκης»

Η έδρα «Μιλτιάδη Μαρινάκη» για τη Νεοελληνική Γλώσσα και τον Πολιτισμό διεσώθη και μπαίνει σε δυναμική τροχιά με την ολοκλήρωση της χρηματοδότησης και την αναδιάρθρωσή της στο πλαίσιο του Τμήματος Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου

Υπήρχε μια εποχή κατά την οποία η στήριξη των εδρών Νεοελληνικών Σπουδών στα πανεπιστήμια της υφηλίου αποτελούσε την πρώτη προτεραιότητα για κάθε νέο έλληνα υπουργό Παιδείας. Λίγο μετά την είσοδο της νέας χιλιετίας, οι έδρες Νεοελληνικών Σπουδών ανθούσαν στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα πολλών χωρών του κόσμου, μεταφέροντας το «άρωμα» του ελληνισμού και καλλιεργώντας μια ιδιότυπη ακαδημαϊκή μόδα που έμοιαζε να αναζητεί εκ νέου τις πηγές του πολιτισμού μας.

Σήμερα, οι έδρες Ελληνικών Σπουδών αποτελούν για πολλούς «πολυτέλεια», ο αριθμός τους μειώθηκε, η κρίση τις έπληξε, η ακτινοβολία τους περιορίστηκε. Για τη χώρα μας έφτασαν να αποτελούν μόνο αριθμούς, το κράτος μοιάζει να απομακρύνθηκε, οι λάτρεις της ελληνικής κουλτούρας προβληματίστηκαν. Στις ΗΠΑ ωστόσο, η ελληνική Ομογένεια αλλά και ιδιώτες δωρητές θυμούνται ότι τα ξένα πανεπιστήμια είχαν πάντα σοβαρούς λόγους να δημιουργήσουν έδρες για τις σπουδές στην ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό.

Τα τελευταία χρόνια, όταν μισό εκατομμύριο Ελληνες αποτελούν τους σύγχρονους μετανάστες στο εξωτερικό, η σημασία των ελληνικών σπουδών στα ξένα πανεπιστήμια γίνεται ακόμη μεγαλύτερη, καθώς μια νέα γενιά παιδιών έχουν τώρα την ανάγκη να κρατήσουν ζωτική την επαφή τους με την ελληνική γλώσσα.

Στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο των ΗΠΑ (The Ohio State University), ένα Ιδρυμα με ακτινοβολία αιώνων και τους περισσότερους αποφοίτους από όλα τα ανώτατα ιδρύματα της χώρας, η φλόγα άναψε εκ νέου. Και αυτό με τη βοήθεια της ελληνικής τοπικής κοινότητας, η οποία ξεκίνησε ένα τεραστίων διαστάσεων fundraising με έναν εκ των βασικών δωρητών, τον κ. Ευάγγελο Μαρινάκη και την οικογένειά του, και ένα αποτέλεσμα που γρήγορα εντυπωσίασε: ένα εκατομμύριο δολάρια συγκεντρώθηκαν για τη διάσωση της έδρας των Νεοελληνικών Σπουδών του Ιδρύματος, όπου σήμερα διδάσκουν παγκοσμίου φήμης μελετητές της μητρικής μας γλώσσας, πολλοί εκ των οποίων με εξειδικεύσεις μοναδικές στον κόσμο.

Η έδρα «Μιλτιάδη Μαρινάκη» για τη Νεοελληνική Γλώσσα και τον Πολιτισμό θα μπει σε μια νέα εποχή με την ολοκλήρωση της χρηματοδότησης και την αναδιάρθρωσή της στο πλαίσιο του Τμήματος Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου. Τι διδάσκονται οι φοιτητές του; «Εθνική Ταυτότητα στην Ελληνική Παράδοση», «Σύγχρονη Ελληνική Λογοτεχνία σε Μετάφραση», «Θέματα στην Ελληνοαμερικανική Κοινωνία και Κουλτούρα», «Νεοελληνική Γλώσσα» κ.ά. Οι καθηγητές του τμήματος, εκτός των διδακτικών τους καθηκόντων και της έρευνας, διοργανώνουν και εκδηλώσεις με σημαντικούς συγγραφείς εκτός πανεπιστημίου, διαφημίζοντας μέσω των social media και του διαδικτυακού ραδιοφώνου της σχολής τους όλες τις δραστηριότητές τους στο κοινό.

«Στις ΗΠΑ υπάρχει ένα πολύ διαφορετικό πλαίσιο για τη διδασκαλία του βυζαντινού και του νεοελληνικού πολιτισμού από ό,τι στην Ελλάδα» λέει στο «Βήμα» ο κ. Αντώνης Καλδέλλης, έγκριτος βυζαντινολόγος, πρόεδρος στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Οχάιο. «Αυτά τα γνωστικά πεδία για εμάς αποτελούν μέρος της εθνικής αφήγησης και ταυτότητας. Στις ΗΠΑ αποτελούν μόνο δύο από τις πολλές διαφορετικές παραδόσεις που ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την προσοχή των μαθητών μας. Ετσι, πρέπει να δικαιολογήσουν και να κερδίσουν την ύπαρξή τους. Τα ελληνικά προσελκύουν φοιτητές λόγω της σημασίας της ελληνοαμερικανικής κοινότητας στην αμερικανική κοινωνία – μια πολύ επιτυχημένη κοινότητα που νομίζω μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς μοντέλο εθνικής μειονότητας» αναφέρει.

Και προσθέτει: «Επίσης τα ελληνικά προσελκύουν φοιτητές λόγω της σημασίας της ελληνικής ναυτιλίας σε διεθνές επίπεδο (είναι χαρακτηριστικό ότι το Simon Fraser University έχει αναπτύξει διαδικτυακές πλατφόρμες για να διδάξει ελληνικά για τον λόγο αυτόν σε κινέζους φοιτητές). Και βεβαίως οι φοιτητές των Κλασικών Σπουδών τα μαθαίνουν για αρχαιολογικούς λόγους».

«Μην ξεχνάμε ότι το Βυζάντιο και ο πολιτισμός του αναγνωρίζονται ολοένα και περισσότερο ως συναρπαστικός ενδιάμεσος χώρος μεταξύ της δυτικής μεσαιωνικής Ευρώπης (αφενός) και του πρώιμου Ισλάμ (αφετέρου)» αναφέρει ο κ. Καλδέλλης. Και συνεχίζει χαριτολογώντας: «Βέβαια μερικοί από τους μαθητές μου έρχονται στο Βυζάντιο λόγω του βιντεοπαιχνιδιού Assassin’s Creed επειδή θέλουν να μάθουν πώς ένα κράτος θα μπορούσε να επιβιώσει για τόσο πολύ καιρό…».

Εδρα με μακρά παράδοση και έργο

Η έδρα Νεοελληνικών Σπουδών του Οχάιο αποτελεί ένα πρόγραμμα με μακρά και φημισμένη ακαδημαϊκή ιστορία. O κ. Γιώργος Αναγνώστου, διευθυντής του Ελληνικού Προγράμματος, ειδικεύεται σε θέματα Ελληνο-Αμερικανικής ταυτότητας και Διασποράς. Ο κ. Κρίστοφερ Μπράουν διδάσκει τη Νεοελληνική γλώσσα, ενώ ο καθηγητής της Λογοτεχνίας, κ. Γρηγόρης Τζουσδάνης, πέρα από τη διδασκαλία του στις ΗΠΑ, γυρίζει τον κόσμο και μεταφέρει το άρωμα της ελληνικής κουλτούρας στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα εκτός της χώρας, αλλά και σε άλλες ελληνικές κοινότητες, όπως της Τουρκίας και της Αργεντινής.

Οπως αναφέρει, «μία από τις χαρές της διδασκαλίας στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο για τόσα πολλά χρόνια είναι να συναντώ πρώην μαθητές μου. Συχνά τους αναγνωρίζω, αλλά μερικές φορές αισθάνομαι αμήχανα γιατί δεν τα καταφέρνω», καθώς πρόσφατα είχε μαθητές δεύτερης γενιάς, παιδιά πρώην μαθητών του από τις δεκαετίες του ’80 και του ’90.

Στο ακαδημαϊκό «μωσαϊκό» του τμήματος συμμετέχει ακόμη το Εργαστήριο για την Ελληνική Διαλεκτολογία (Laboratory for Greek Dialectology) του παγκοσμίου φήμης γλωσσολόγου μελετητή της ελληνικής γλώσσας καθηγητή Μπράιαν Τζόζεφ, ο οποίος είναι πρόεδρος της Αμερικανικής Γλωσσολογικής Εταιρείας και μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας των Γραμμάτων. Το εργαστήριο δε φαίνεται, όπως έδειξε το επιτόπιο ρεπορτάζ, ότι μελετάει αυτή την περίοδο ολόκληρη την Ιστορία της ελληνικής γλώσσας, από τη Μυκηναϊκή εποχή και τη Γραμμική Β’ έως τις σύγχρονες ελληνικές διαλέκτους, όπως της Νοτίου Αλβανίας και της Κεφαλλονιάς.

Ενα πρόγραμμα μοναδικό

«Το πρόγραμμα Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο Στέιτ είναι μοναδικό στην Αμερική και ίσως αλλού» λέει ο ίδιος ο κ. Τζόζεφ μιλώντας στο «Βήμα». «Εδώ μπορεί κανείς να σπουδάσει την ελληνική γλώσσα από διαχρονική άποψη, σε όλες τις φάσεις της εξέλιξής της, από τις ρίζες της ως μέλους της ινδοευρωπαϊκής γλωσσικής οικογένειας, μέσω των μυκηναϊκών ελληνικών, της ομηρικής ελληνικής, της κλασικής γλώσσας και της γλώσσας της ελληνιστικής εποχής, της βυζαντινής αυτοκρατορίας, και της μεσαιωνικής περιόδου, μέχρι τα νεοελληνικά. Και υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για όλα αυτά τα στάδια» συνεχίζει.

«Οταν δίδαξα μια τάξη με θέμα την ινδοευρωπαϊκή γλωσσολογία πριν από λίγα χρόνια, την παρακολούθησαν περίπου 20 φοιτητές, ανάμεσα στους οποίους ήταν μαθητές από το Τμήμα Κλασικών Σπουδών και από το Πρόγραμμα Νεοελληνικών Σπουδών. Και πέρυσι, όταν δίδαξα τα μυκηναϊκά ελληνικά με τον περίφημο καθηγητή των αρχαίων ελληνικών Fritz Graf, είχαμε 15 φοιτητές. Το πρόγραμμα φυσικά περιλαμβάνει τη μελέτη του πολιτισμού στην Ελλάδα και της ελληνικής λογοτεχνίας, καθώς και της ελληνοαμερικανικής ζωής, αλλά είναι μοναδικό όσον αφορά τη γλωσσολογική του επάρκεια» αναφέρει.

Οι σχέσεις με την Ελλάδα

Οι εκπρόσωποι της Εδρας Νεοελληνικών Σπουδών συνεργάζονται στενά με το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το πρόγραμμα ΘΥΕΣΠΑ που δημιουργήθηκε για τις σχέσεις των ελληνικών πανεπιστημίων με το εξωτερικό και αποτελεί «πνευματικό παιδί» του πρώην γενικού γραμματέα του Ιδρύματος κ. Παν. Κοντού. Οπως λέει ο κ. Μπράουν «δίνουμε μεγάλη σημασία στo να βιώσουν τη γλώσσα οι φοιτητές μας, για αυτό χρησιμοποιούμε σειρά βιβλίων ελλήνων εκδοτών. Οταν έχουν κιόλας αποκτήσει κάποιο επίπεδο, οι φοιτητές μας συνήθως κάνουν άσκηση στο μάθημα ελληνικού ραδιοφώνου, όπου γράφουν και εκτελούν τις δικές τους ραδιοφωνικές εκπομπές.  Ωστόσο, δεν υπάρχει κανένα υποκατάστατο για τις σπουδές στην Ελλάδα. Γι’ αυτό είμαστε πολύ ευγνώμονες για το πρόγραμμα ΘΥΕΣΠΑ».

Πώς ξεκίνησαν όλα

Ο καθηγητής κ. Ελισαίος Ταϊγανίδης, και ένα από τα πιο ενεργά μέλη της ελληνικής Ομογένειας στο Κολόμπους του Οχάιο, διηγείται μια πανεπιστημιακή ιστορία που στήθηκε γύρω από το… ποδόσφαιρο.

«Στη δεκαετία του 1960 μια ομάδα απλών αλλά ιδιαίτερων στην ιδιοσυγκρασία τους Ελλήνων, συγκεντρώθηκε στο Κολόμπους, πρωτεύουσα του Οχάιο στην καρδιά της Αμερικής. Μερικοί από εμάς βρέθηκαν στις σχολές του κρατικού Πανεπιστημίου του Οχάιο, ακολούθησαν δώδεκα νέες «αφίξεις» από την Ελλάδα και ας σημειωθεί ότι οι περισσότεροι από τους νεοφερμένους ήταν χωρίς επαγγελματικά προσόντα. Αλλοι ήταν μετανάστες από τη χώρα μας, αλλά με πανεπιστημιακούς τίτλους από αμερικανικά πανεπιστήμια».

«Οι νέοι «μη επαγγελματίες» μετανάστες αποτέλεσαν την ομάδα που το 1967 δημιούργησε τον «Ολυμπιακό Ποδοσφαιρικό Σύλλογο», για ένα άθλημα που οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν είχαν ακούσει ποτέ ως τότε. Εγινε έτσι το πιο ζωντανό στοιχείο της ελληνικής κοινότητας και συγκεντρώθηκε γύρω από την εκκλησία στην περιοχή, η οποία στη συνέχεια διοργάνωσε χορούς και σειρά εκδηλώσεων για να συγκεντρώσει κεφάλαια ώστε να χτίσει ένα γήπεδο ποδοσφαίρου και μια νέα εκκλησία. Μορφωμένοι έλληνες μετανάστες εξελέγησαν στην ηγεσία της κοινότητας, κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν 7 εκατομμύρια δολάρια και να χτίσουν έναν όμορφο ελληνικό καθεδρικό ναό, ο οποίος και αποτελεί σήμερα φημισμένο τουριστικό αξιοθέατο στην περιοχή. Και εκείνοι οι Ελληνες που δεν κατείχαν πανεπιστημιακά πτυχία, αλλά ήταν έξυπνοι και δραστήριοι, μέχρι το 1996 είχαν παντρευτεί και είχαν κάνει παιδιά που με τη σειρά τους έπαιζαν ποδόσφαιρο, το πιο δημοφιλές άθλημα πλέον στην περιοχή, ειδικά για τα κορίτσια» διηγείται με ενθουσιασμό ο κ. Ταϊγανίδης.

«Σύντομα, η προσοχή μας στράφηκε σε φιλανθρωπικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις μετονομάζοντας τη λέσχη μας σε «Ελληνική Ολυμπιακή Κοινότητα». Από αυτή την ομάδα ανθρώπων, το GreekOlympicSociety.org ξεκίνησε και τώρα η συγκέντρωση χρημάτων από τους τοπικούς δωρητές του Ohio HellenicPaideia, όπως οι Ηλίας Αδαμαντίδης, Γιώργος Μπαβέλης, Χρήστος Μπουζούνης, Δημήτρης Σικάρας, Νίκος Σούλας, Γιώργος Σουρβάνος, Μανώλης Τζαγκούρνης, Χρήστος Γιέσιος και άλλοι, για να στηρίξουμε και να βοηθήσουμε στην πρόσληψη ενός ακόμη καθηγητή στο πανεπιστήμιό μας, το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Οχάιο, για να εξασφαλίσουμε επ’ άπειρον την έδρα καθηγητού Νεοελληνικών Σπουδών».

Στην ερώτηση «γιατί τώρα;» ο κ. Ταϊγανίδης απαντά με μια ερώτηση. «Επειδή η ελληνική γλώσσα φτάνει να περιορίζεται στις εκκλησιαστικές μας λειτουργίες;». Και συνεχίζει: «Κι όμως: οι γεννημένοι στην Αμερική δεύτερης γενιάς έλληνες ιερείς διαβάζουν μεν ελληνικά, αλλά δεν μπορούν να τα μιλήσουν εύκολα. Ετσι πρόσφατα προτάθηκε να γίνεται πλέον η λειτουργία μας στην αγγλική γλώσσα. Η πρόταση αυτή απορρίφθηκε όταν αντιδράσαμε όλοι όσοι ήρθαμε από την Ελλάδα και απειλήσαμε να μειώσουμε τις χρηματικές συνεισφορές μας».

«Ο τρόπος διατήρησης της ελληνικής γλώσσας στη Διασπορά είναι η διδασκαλία της γλώσσας και του πολιτισμού μας σε πανεπιστημιακό επίπεδο, εκπαιδεύοντας τους μελλοντικούς ηγέτες των ελληνοαμερικανικών κοινοτήτων» καταλήγει ο ίδιος.

Σήμερα το ελληνικό σχολείο στο Κολόμπους που φιλοξενείται στην εκκλησία και φτάνει πλέον τον ένα αιώνα λειτουργίας, διαθέτει κλειστό γήπεδο μπάσκετ, δέκα τάξεις για ελληνικά, αίθουσες εκδηλώσεων κ.ά. Εβδομήντα παιδιά ετησίως από 5 έως 14 ετών κάθε Σάββατο παρακολουθούν το μάθημα ελληνικών από τους 8 δασκάλους που εργάζονται στα προγράμματά του, κάποιοι από τους οποίους είναι φοιτητές του Τμήματος Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου.

Ποιος ήταν ο Μιλτιάδης Μαρινάκης

Η έδρα Ελληνικών Σπουδών στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο θα ονομαστεί προς τιμήν του πατέρα του κ. Ευάγγελου Μαρινάκη. Ο  Μιλτιάδης Μαρινάκης γεννήθηκε το 1930 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Προπολεμικά, η οικογένεια είχε στην ιδιοκτησία της το πλέον γνωστό χυτήριο της Κρήτης, καθώς και εργαστήριο επισκευών πλοίων. Oι καμπάνες που κατασκεύαζε κοσμούν εκκλησίες της Κρήτης, ενώ πραγματοποιούσαν εξαγωγές σε Ιταλία, Γαλλία και Δαλματικές ακτές. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η περιουσία της οικογένειας χάθηκε ολοκληρωτικά και o Μιλτιάδης Μαρινάκης εντάχθηκε στην Εθνική Αντίσταση του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ.

Σπούδασε μηχανικός στη Σχολή Εμπορικού Ναυτικού. Το 1958 μετακόμισε στον Πειραιά, όπου ασχολήθηκε με την επισκευή πλοίων και ίδρυσε τη ναυτιλιακή εταιρεία του. Το 1979 μετείχε στην ομάδα των εφοπλιστών που ίδρυσαν την ΠΑΕ Ολυμπιακός. Από το 1978 έως το 1986 δραστηριοποιήθηκε και στην πολιτική. Ηταν πρώτος σε ψήφους Δημοτικός Σύμβουλος Πειραιά, ενώ το 1985 και το 1989 εξελέγη βουλευτής με τη Νέα Δημοκρατία. Εφυγε από τη ζωή το 1999, σε ηλικία 68 ετών.

Μια «πόλη» της μάθησης και της δημιουργίας

Με περίπου 50.000 φοιτητές και 10.000 καθηγητές, το Πανεπιστήμιο του Οχάιο των ΗΠΑ δεν θυμίζει με κανέναν τρόπο τα ελληνικά ανώτατα ιδρύματα. Σήμερα διαθέτει 48 σχολές και 20 ερευνητικά κέντρα που προσφέρουν 180 διαφορετικές ειδικεύσεις πτυχίου και διδάσκουν 30 γλώσσες. Διαθέτει μισό εκατομμύριο αποφοίτους (μεταξύ τους επιστήμονες που έχουν λάβει βραβεία Πούλιτζερ), 3 βραβεία Νομπέλ, 100 ολυμπιακά μετάλλια. Πολλοί εξ αυτών ανήκουν σήμερα στις λίστες Fortune 500 και Forbes 400.

Οι εγκαταστάσεις του πανεπιστημίου θυμίζουν μια μικρή υπερσύγχρονη πόλη. Το campus του εκτείνεται σε 1.665 στρέμματα, με 571 κτίρια για αίθουσες, αμφιθέατρα και εργαστήρια, ενώ αριθμεί περισσότερες από 40 φοιτητικές εστίες και τη 18η μεγαλύτερη πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη στις ΗΠΑ με 5,8 εκατ. βιβλία. Διαθέτει συναυλιακό κέντρο καθώς και πανεπιστημιακά νοσοκομεία που αριθμούν περισσότερα από 1.500 κρεβάτια και περίπου 65.000 εισαγωγές ασθενών ετησίως.

Οπως στα περισσότερα πανεπιστήμια των ΗΠΑ, ο αθλητισμός είναι σημαντικό κομμάτι της δραστηριότητάς του. Στεγάζει ένα γήπεδο χωρητικότητας άνω των 110.000 θέσεων, που έχει καταγραφεί μάλιστα ως το 4ο μεγαλύτερο σε αμερικανικό πανεπιστήμιο. Διαθέτει το Κέντρο «Schottenstein» (για μπάσκετ, χόκεϊ και ειδικές εκδηλώσεις) χωρητικότητας έως 20.000 θέσεων, το στάδιο «Jesse Owens Memorial» (για ποδόσφαιρο, στίβο και πεδίο, λακρός) χωρητικότητας 10.000 θέσεων και πολλές άλλες αθλητικές εγκαταστάσεις.