Tου Νίκου Κωνσταντάρα
Την ώρα που η αναζωπύρωση του εθνικισμού θέτει σε κίνδυνο την ομαλή συνεργασία μεταξύ χωρών και αμφισβητεί τη χρησιμότητα συλλογικών σχημάτων διακυβέρνησης, πρόσφατη καταδίκη του «εθνοφυλετισμού» από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο μάς υπενθυμίζει ότι αυτό το τόσο επίκαιρο θέμα απασχολεί την Ορθόδοξη Εκκλησία εδώ και πολύ καιρό. Μπορεί η καθολικότητα και η οικουμενικότητα της Εκκλησίας να αντέξει εθνικιστικές έριδες και σχίσματα; Για την Εκκλησία, το ερώτημα είναι ουσιαστικό, καθώς σήμερα το Οικουμενικό Πατριαρχείο αντιμετωπίζει ολομέτωπη επίθεση από τη Ρωσική Εκκλησία, κάτι που ανέδειξε η Πανορθόδοξη Σύνοδος της Κρήτης το 2016 και που κλιμακώθηκε με την ανεξαρτησία της Ουκρανικής Εκκλησίας εφέτος. Η σύσταση εθνικών κρατών απασχόλησε την Εκκλησία και στην περίπτωση της ανεξάρτητης Ελλάδας και αργότερα στην περίπτωση της Βουλγαρίας, στη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης το 1872.
«Η Αγία του Χριστού Μεγάλη Εκκλησία δεν υπηρέτησε ποτέ τον εθνικισμόν, αυτήν την αλλοτρίωσιν της συνειδήσεως της καθολικότητος της Εκκλησίας και την κατάργησιν της αρχής της συνοδικότητας εν αυτή», είπε ο κ. Βαρθολομαίος, στην έναρξη των εργασιών συνεδρίου με θέμα «Το πρόβλημα του εθνοφυλετισμού στην Ορθόδοξη Εκκλησία: Από το Βουλγαρικό Σχίσμα μέχρι σήμερα», που διεξήχθη την Πέμπτη και Παρασκευή στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. «Εις την ζωήν της Εκκλησίας, ο εθνοφυλετισμός αποτελεί πραγματικήν “ανατροπήν των αξιών”. Αντί το έθνος να υπηρετή την χριστιανικήν αλήθειαν, αξιολογεί και κρίνει την Εκκλησίαν με κριτήριον την χρησιμότητα και τας υπηρεσίας της προς το κράτος».
Στη διεθνή σκηνή, η ένταση μεταξύ του εθνικού και του συλλογικού συμφέροντος παρατηρείται τουλάχιστον από το 1648, όταν η Ειρήνη της Βεστφαλίας έθεσε τέρμα στον πανευρωπαϊκό Τριακονταετή Πόλεμο και όρισε ότι τα κράτη ήταν κυρίαρχα στο έδαφός τους, νομικά ισότιμα μεταξύ τους και χωρίς τη δυνατότητα επέμβασης στα εσωτερικά οποιουδήποτε κράτους. Οι επαναστάσεις και οι απελευθερωτικοί πόλεμοι των επόμενων δύο αιώνων οδήγησαν στη σύσταση ολοένα περισσότερων εθνικών κρατών και στη διάλυση αυτοκρατοριών. Η προτροπή του Αμερικανού προέδρου Γούντροου Ουίλσον για «την αυτοδιάθεση των λαών», μεταξύ άλλων στοιχείων μιας σχεδιαζόμενης φιλελεύθερης διεθνούς τάξης, ήταν το αποκορύφωμα αυτής της αντίληψης. Η άνοδος των εθνικών κρατών ταίριαζε με τις ανάγκες λαών που απελευθερώνονταν από διάφορες αυτοκρατορίες (όπως η Οθωμανική, η Αυστροουγγρική), δίνοντάς τους ταυτότητα και υπερηφάνεια. Ομως, εμπεριείχε τον σπόρο συνεχούς πολέμου, καθώς τα σύνορα δεν συνέπιπταν πάντα με διάφορες εθνικές ομάδες, με ύπαρξη μειονοτήτων να αποτελεί αφορμή συνεχούς τριβής. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η τραγική κατάληξη. Το διεθνές σύστημα πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης που ιδρύθηκε έπειτα από αυτόν τον πόλεμο είχε στόχο την αποφυγή των λαθών που ακολούθησαν τον Πόλεμο του 1914-18, όταν οι ίδιες οι ΗΠΑ υπονόμευσαν το σύστημα συνεργασιών που πρότεινε ο πρόεδρος Ουίλσον.
Σήμερα τα συστήματα που εξασφάλισαν την ειρήνη και τη σταθερότητα αμφισβητούνται. Νέες δυνάμεις αναδύονται ενώ οι παλιές –κυρίως ΗΠΑ και Βρετανία– βρίσκονται σε πρωτοφανή σύγχυση ως προς την ταυτότητά τους και τη θέση τους στον κόσμο. Κάθε τόσο ιστορικοί υπενθυμίζουν ότι στις πολυπολιτισμικές αυτοκρατορίες του παρελθόντος συνυπήρχαν πολλοί λαοί, υποτιμώντας τις συχνές σφαγές μειονοτήτων και τη γενικευμένη αδικία που υπέστησαν όσοι δεν ήταν της κυρίαρχης εθνότητας και της ανώτατης τάξης.
Σε αυτόν τον κόσμο, ίσως η Ορθόδοξη Εκκλησία και η Ευρωπαϊκή Ενωση –όσο διαφορετικές και αν είναι μεταξύ τους, όσο διαφορετική η ιστορία τους– πέτυχαν τον καλύτερο συνδυασμό μεταξύ διαφορετικών εθνών και τη συλλογική, ειρηνική τους συνύπαρξη. Ισως να μην είναι τυχαίο ότι η συνοχή και των δύο απειλείται από χώρες που θεωρούν εαυτές ανώτερες των άλλων χωρίς να λογαριάζουν τις συνέπειες της αλαζονείας τους.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου