Πέμπτη, 25η Μαρτίου, 2021
Στα πλαίσια της επετείου της συμπλήρωσης διακοσίων ετών από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, μας δίνεται η ευκαιρία να ρίξουμε άπλετο φως σε κορυφαία ζητήματα και γεγονότα, που προέκυψαν κατά τη μακρόχρονη δουλεία του Έθνους μας από την Οθωμανική κυριαρχία και τα οποία συνέβαλαν καθοριστικά στον ξεσηκωμό του Γένους μας κατά της τουρκικής υποδούλωσης , για την απόκτηση της ελευθερίας και ανεξαρτησίας του.
Ένα από τα εμβληματικά αυτά ζητήματα είναι και η ύπαρξη ή μη των ονομαζόμενων από τους σύγχρονους ιστορικούς ερευνητές και τη λαϊκή και Ιερά Παράδοση Κρυφών Σχολειών.
Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι από το 1463 που υποδουλωθήκαμε μέχρι και το 1809 οι σκλαβωμένοι Έλληνες επιχείρησαν απανωτές επαναστατικές εξεγέρσεις – κάπου 70 περίπου – και πολλοί που διέτρεχαν κίνδυνο κατέφευγαν στη Δύση, ιδίως οι μορφωμένοι, και άλλοι στα βουνά, στις σπηλιές και στα μοναστήρια, και οι μεν ενήλικες συγκροτούσαν άτακτα στρατιωτικά σώματα αρχικά ως ομάδες ληστών, ενώ αργότερα αποτέλεσαν τον πυρήνα της αντίστασης , με την προσωνυμία Κλέφτες, οι δε ανήλικοι εύρισκαν ασφάλεια στα μοναστήρια υπό την απειλή του παιδομαζώματος και παράλληλα μάθαιναν γραφή και ανάγνωση και πληροφορούνταν για την ιστορία των προγόνων τους …
Το ρόλο του δασκάλου αναλάμβαναν οι πιο κατάλληλοι λαϊκοί και κυρίως οι μοναχοί και καλόγεροι, οι οποίοι γνώριζαν στοιχειώδη τουλάχιστον γράμματα, με τα προνόμια που τους παρείχε ο κατακτητής, για τα δικά του βεβαίως συμφέροντα… Οι χώροι αυτοί ήσαν κρυφοί, μυστικοί και ο τρόπος της διδασκαλίας έλαβε τη μορφή Σχολείου, που καθιερώθηκε με την ονομασία Κρυφό Σχολειό.
Και βεβαίως, ανάμεσα στα προνόμια, που παραχώρησε ο Μωάμεθ Β’ στο Πατριαρχείο, ήταν και η ίδρυση Σχολείων, αλλά αυτό ήταν πιο πολύ τυπικό και προπαγανδιστικό, τα δε διδακτικά βιβλία και το περιεχόμενό τους ελέγχονταν και είχαν τη σφραγίδα της Κωναταντινούπολης και όχι της Αθήνας. Είναι αυτονόητο ότι στα Σχολεία αυτά είχε αφαιρεθεί η διδασκαλία της ελληνικής ιστορίας και οι μαθητές δεν διδάσκονταν για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, για τις νίκες των Ελλήνων εναντίον των Περσών, για τα Γράμματα και τις Επιστήμες, για τη φιλοσοφία και το δημοκρατικό πολίτευμα… Αυτά οι ελληνόπαιδες τα μάθαιναν σε κρυφούς χώρους, είτε στα σπίτια με τη φροντίδα των γονέων, (όσοι είχαν οικονομική επιφάνεια προσλάμβαναν ατομικά ή ομαδικά στα σπίτια τους με πολύ μυστικό τρόπο δασκάλους), είτε στους νάρθηκες των εκκλησιών και πιο πολύ στα μοναστήρια.
Ο Τάσος Γριτσόπουλος, ιστορικός – συγγραφέας, αναφέρει σχετικά : “… Και τα παιδιά για να γλυτώσουν από το φοβερό παιδομάζωμα … (κατέφευγαν στα μοναστήρια)… Και ακολούθως τα ιερογράμματα συλλάβιζαν και αποστήθιζαν και λέξεις, φράσεις, περιόδους, εμάθαιναν να διαβάζουν, αλλά και να γράφουν. Αυτό ποιος μπορεί να το αμφισβητήσει ; … Ο λαός που έβλεπε ή εμάθαινε πως σ’αυτό το μοναστήρι (Μονή Φιλοσόφου στη Δημητσάνα) συνεχίζετο η μακρά παιδευτική παράδοσις, κάποια στιγμή ωνόμασε αυτό τον μοναστηριακόν χώρο Κρυφό Σχολειό. Δεν μπορεί κανείς να βεβαιώσει ότι το τοπωνύμιο εγεννήθη στου Φιλοσόφου, στο Κρυφό Σχολειό, αλλά το πράγμα επανελήφθη και σε άλλα με παρόμοια περίπτωση μοναστήρια …”
Στο ίδιο δημοσίευμα ο συγγραφέας αναφέρεται στο γνωστό δημοτικό ποίημα “ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΑΚΙ” (Φεγγαράκι μου λαμπρό …), υποστηρίζοντας ότι το “ΦΕΓΓΑΡΑΚΙ” δεν είναι δημιούργημα λογίου, αλλά λαϊκό, δηλ. προϊόν πολλών, όπως όλα τα λαϊκά πνευματικά δημιουργήματα, ομαδικά και κατά παράδοσιν … και έχει κάποια – και ίσως στενή – σχέση με το Κρυφό Σχολειό …” (“ΤΟ ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΟΝ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ”, περιοδικό “ΕΚΚΛΗΣΙΑ” 2004).
Ο Φάνης Κακριδής, καθηγητής της κλασικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, υποστηρίζει ότι το “Κρυφό Σχολειό δεν ήταν ένα συστηματικό διδακτήριο, όπως τα φανερά Ελληνικά Σχολεία που λειτουργούσαν ανεμπόδιστα. Πρόκειται για ένα συνοπτικό όνομα που σημαίνει κάθε διδασκαλία σχετική με την προγονική ιστορία, τη μοίρα και τις ελπίδες για απελευθέρωση. Αυτές οι ιδέες δεν μπορούσαν να διδαχθούν στα συγκεκριμένα φανερά σχολεία. Το Κρυφό Σχολειό είναι όχι μύθος αλλά θρύλος με ιστορικό πυρήνα …” (Άσκηση απο – απομυ-θοποίησης : Το Κρυφό Σχολειό”, ΔΩΔΩΝΗ τ. 38 (2009) και 39 (2010), Ιωάννινα 2012, σελ. 287, 292).
Το Κρυφό Σχολειό, υποστηρίζει ο Φάνης Κακριδής (βλ. ΜΕΡΟΣ Α’), αποτελεί θρύλο και όχι “ρομαντικό μύθο”, όπως ισχυρίζεται μια μικρή μειοψηφία επιστημόνων και συγγραφέων, με πρώτο τον Άλκη Αγγέλου, ομότιμο καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Ο θρύλος όμως από το μύθο απέχει παρασάγγας. Θρύλος σημαίνει πρόσωπο, γεγονός ή οτιδήποτε απέκτησε μεγάλη φήμη, ώστε η ανάμνησή του να συναρπάζει, ενώ μύθος είναι διήγηση της ανθρώπινης φαντασίας και δεν αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα.
Οι αρνητές της ύπαρξης του Κρυφού Σχολειού αποσιωπούν την Ιστορία με “νεόκοπα προκρούστεια σχήματα ερμηνείας … , υπηρετώντας στην πράξη την ιδεολογία του Νεοοθωμανισμού και της Παγκοσμιοποίησης …” (Αθ. Κουρταλίδη, “ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ…” Αθήνα 2010, σελ. 37).
Η συντριπτική πλειοψηφία των επιστημόνων, συγγραφέων και διανοουμένων τάσσεται αναπιφύλακτα υπέρ της ύπαρξης και λειτουργίας Κρυφών Σχολειών κατά τη μακραίωνη τουρκική δουλεία αλλά και τη Φραγκοκρατία.
Μία άλλη πειστική μαρτυρία περί της ύπαρξης και λειτουργίας Κρυφών Σχολειών αποτελεί και το γνωστό ποίημα του Πολέμη “Κρυφό Σχολειό”, καθώς και ο περίφημος πίνακας του Γύζη “Κρυφό Σχολειό”, με αφορμή την εχθρική επίθεση του Γερμανού Φαλμεράυερ περί εκσλαβισμού του ελληνικού έθνους, που ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων από Έλληνες και ξένους επιστήμονες και διανοούμενους. Ο Τάσος Γριτσόπουλος (ό.π., ΜΕΡΟΣ Α’) συμπληρώνει σχετικά : “Αν η εμφάνισις ενός Ποιητού και ενός Ζωγράφου στον γενικότερο συναγερμό επιστήμης και λαού έγινε κατά παραγγελία των κατασκευαστών λειτουργίας Κρυφού Σχολειού, όπως υποστηρίζεται, δεν αποδεικνύεται όσον πιστούται ότι ο Ποιητής και Καλλιτέχνης απηχεί ζωντανή Παράδοση του Έθνους”. Επίσης, , ο Θανάσης Πετσάλης – Διομήδης, ερμηνεύει τον πίνακα του Γύζη “Το Κρυφό Σχολειό”ως εξής : “Ανοργάνωτα και ασυστηματοποίητα μαζεύει ο παπάς, μισογραμματισμένος κι εκείνος … και τα παιδιά στο νάρθηκα της εκκλησιάς … και τα μαθαίνει τα πρώτα γράμματα, τα κολλυβογράμματα (στοιχειώδης γραφή και ανάγνωση) του Κρυφού Σχολειού. Τότε που ο φόβος του Τούρκου έκανε τους γονείς να στέλνουν τα παιδιά τους πριν ξημερώσει ακόμα, μες το σκοτάδι, να πάνε στον παπά, παπά και δάσκαλο” (“Διάλογοι με τον εαυτό μου” Αθήνα (Αρσενίδης) 1976).
Ο Ιωάννης Παλαμάς, που ήταν σχολάρχης στην Αθήνα μέχρι το 1808 “… δεν περιορίζετο όμως εις την διδασκαλίαν ξηρών μαθημάτων, αλλ’ ωδήγει τους μαθητάς του εις τας εξοχάς και εις τα δάση, πλησίον πάντοτε Μονών και εκεί διωχέτευεν εις τας ψυχάς των μέρος από την φλόγα του”, (Αναδρομάρης, Αθήνα (Φέξης) 1914 = Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών, αρ. 262, Αθήνα (Καραβιάς), σελ. 87).
Μία άλλη ζωντανή μαρτυρία για το Κρυφό Σχολειό μας δίνει και η συγγραφέας Εύη Βλάμη στο βιβλίο της “Γαλαξείδι : η μοίρα μιας ναυτικής πολιτείας” 1947, όπου μεταξύ άλλων αναφέρει και τα εξής : “… Στο μικρό νησόπουλο του Αη Κωνσταντίνου μέσα στο κλησαδάκι του οι Γαλαξειδιώτες είχαν το διδασκαλείο τους και ότι ο Νικόλαος λογοθέτης … σα γύρισε από τη Βενετιά που είχε αποσπουδάσει, πήρε να γραμματίσει , κρυφά από την Τουρκιά, τα παιδάκια … Τόσα πολλά τρέξανε να φωτιστούν, από Μωριά και Ρούμελη, που πήρε κι άλλους δασκάλους … Μετά το σηκωμό όμως του Ορλώφ (1772) αποσκύλιασε η τουρκιά … χάλασε το Σκολειό και φυλάκισε τους δασκάλους …”.
Η ύπαρξη και λειτουργία Κρυφών Σχολειών συνεχίστηκε και μετά την απελευθέρωση για τις αλύτρωτες (τουρκοκρατούμενες) ελληνικές περιοχές. Τούτο μας το βεβαιώνει ο αδικοχαμένος διαπρεπής φιλόλογος και συγγραφέας Ιω. Συκουτρής στο μεταφρασμένο από τον ίδιο το 1928 έργο του Ταντέους Ζιελίνσκι “Ημείς και οι Αρχαίοι”. Αναφέρει συγκεκριμένα τα εξής : “ … Στις αλύτρωτες περιοχές … νεοελληνικά δεν εδιδάσκοντο και η νεωτέρα ελληνική ιστορία ιεροκρυφίως μόνον και σποράδην ηδύνατο να διδαχθεί…”. Ο Συκουτρής είχε γεννηθεί στη Σμύρνη και, σύμφωνα με τις μαρτυρίες της συζύγου του “…ανεπόλει αργότερα το μάθημα της ιστορίας, που σαν Κρυφό Σχολειό το βράδυ, μετά την απόλυση των μαθητών των άλλων τάξεων, εγένετο σκοτεινά και αθόρυβα δια τον φόβον του κυριάρχου …”(“Μελέται και Άρθρα” 1928, σελ. 102, Ιω. Συκουτρή}.
Ο Φάνης Κακριδής αναφέρει (ό.π., σελ.286) ότι ο Νίκος Καζαντζάκης στο φανταστικό “Συμπόσιο” απευθύνεται στον Κοσμά, δηλαδή στον Ίωνα Δραγούμη, πρωτεργάτη του Μακεδονικού αγώνα, και του λέει : “Όταν περνούσες, βιαστικός πάντα, από την Αθήνα, σιχαινόσουν τη σίγουρη ζωή, δεν χωρούσες στα σπίτια, έφευγες, μάζευες τους νέους σε κανένα ερημικό ξωκλήσι και τους μιλούσες για το μυστικό πατριωτικό τους κήρυγμα …”.
Και ο Φ. Κακριδής καταλήγει : “… Το Κρυφό Σχολειό μπορεί άνετα να χαρακτηριστεί όχι μύθος αλλά θρύλος με ιστορικό πυρήνα και έτσι θα ήταν σωστό να το διδάξει ο σημερινός δάσκαλος στους μαθητές του”.
Σωκράτης Π. Μάσσιας
φιλόλογος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου