Τρίτη, 10 Μαΐου, 2022
Το μυθιστόρημα «Οι Γραικύλοι» του Ρόδη Ρούφου εκδόθηκε από τον Ικαρο για πρώτη φορά το 1967, μερικές ημέρες πριν από το πραξικόπημα. Εκτοτε έχει επανεκδοθεί από τις εκδόσεις Ωκεανίδα και μόλις προχθές κυκλοφόρησε και πάλι από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας. Αναφέρεται σε ένα σχετικά άγνωστο γεγονός της ιστορίας της Αθήνας που κατέληξε με την καταστροφή της πόλης από τον Ρωμαίο Σύλλα. Το καταγράφουν ο Πλούταρχος στον Βίο του Σύλλα και ο Αππιανός στην ιστορία των εμφυλίων πολέμων της Ρώμης. Η υπόθεση διαδραματίζεται τον 1ο π.Χ. αιώνα, όταν ο βασιλιάς Μιθριδάτης του Πόντου αφού έχει κυριαρχήσει στη Μικρά Ασία προετοιμάζεται να συγκρουσθεί με τη ρωμαϊκή δημοκρατία, η οποία σπαράσσεται από τον ανταγωνισμό του Μάριου με τον Σύλλα. Στη διαδρομή του για την Ιταλία βρίσκει πρόθυμους συμμάχους τους Αθηναίους, οι οποίοι ξεσηκώνονται κατά της Ρώμης, στην οποία είναι υποτελείς. «Ην δε παρέγγραφός τις, Αθηνίων ή Αριστίων, σοφιστής», όπως τον συστήνει ο Κων. Παπαρρηγόπουλος, ο οποίος τους πείθει ότι η Αθήνα θα ξαναβρεί τη δημοκρατική της παράδοση και την παλιά της δύναμη. Ο Ρούφος φτιάχνει δύο χαρακτήρες, τον Αθηνίωνα και τον Αριστίωνα, όμως αυτό δεν έχει τόση σημασία. Σημασία έχει ότι οι Αθηναίοι πείθονται από την πατριδοκαπηλική ρητορεία τους, με αποτέλεσμα σε λίγους μόλις μήνες να βρεθούν αποκλεισμένοι από τις λεγεώνες του Σύλλα, στο έλεος του λιμού και ενός τυράννου που τους είχε υποσχεθεί δημοκρατία για να επιβάλει την τυραννία του. Ο Αριστίων έχει ρημάξει την πόλη για να συντηρήσει τη φρουρά του και, όπως γράφει ο Πλούταρχος, είναι πρώτη φορά μετά την εισβολή του Ξέρξη που έσβησε το λυχνάρι της θεάς στον Παρθενώνα διότι είχε κλέψει το λάδι ο Αριστίων. Τηρουμένων όλων των αναλογιών, ο Ρούφος φτιάχνει το ελληνικό αντίστοιχο της «Φάρμας των ζώων» του Οργουελ.
Γιατί ενδιαφέρουν οι «Γραικύλοι» τον σημερινό Ελληνα αναγνώστη; Πέρα από τη λογοτεχνική αξία του μυθιστορήματος, που τη θεωρώ δεδομένη, υπάρχει αυτό το δεύτερο επίπεδο της ανάγνωσης, που σου επιτρέπει να διακρίνεις σ’ ένα ιστορικό επεισόδιο τη σκηνοθεσία μιας συλλογικής συμπεριφοράς· μιας συμπεριφοράς που ξεπερνάει τα όρια του καιρού της και εξακολουθεί να επηρεάζει την ελληνική ψυχοσύνθεση έως σήμερα ακόμη. Οι Αθηναίοι του Ρούφου δεν διαφέρουν και πολύ από τους σημερινούς Ελληνες. Κι αν εμείς νομίζουμε ότι η αδυναμία μας να αναμετρηθούμε με τα μέτρα της πραγματικότητας του καιρού μας είναι πρόβλημα δικό μας, διαπιστώνουμε, διαβάζοντας τους «Γραικύλους», πως έχουμε να κάνουμε με μια συμπεριφορά που έρχεται από τα βάθη της Ιστορίας μας. Είναι ένα πολιτισμικό αντανακλαστικό, ένα απ’ αυτά που ορίζουν την ταυτότητά μας.
Ποιοι είναι οι Γραικύλοι του Ρούφου; Είναι η ιστορία ενός λαού που έχει περάσει στο περιθώριο του κόσμου του, όμως, η πολιτισμική του αλαζονεία δεν του επιτρέπει να το παραδεχθεί. Ας μη γελιόμαστε. Αυτή είναι η βαρύτερη κληρονομιά που μας άφησαν οι «αρχαίοι ημών». Βαρύτερη ακόμη αφού ο τύραννος Αριστίων, ως επικούρειος, ξέρει ότι μπορεί να αποστομώσει τους αντιπάλους του σε οποιαδήποτε φιλοσοφική συζήτηση για τη φύση των θεών. Εμείς κληρονομήσαμε την πολιτισμική αλαζονεία χωρίς τον πολιτισμό που την υποστήριζε. Το αποτέλεσμα δεν είναι τραγικό. Είναι μάλλον κωμικό. Πριν από μερικά χρόνια είχαμε εξεγερθεί κατά της Ευρώπης περιμένοντας να μας στείλει τις λεγεώνες του Σύλλα για να αισθανθούμε ήρωες. Οι λεγεώνες δεν ήρθαν και, προκειμένου να μη χάσουμε τα πνευματικά δικαιώματα του ηρωισμού μας, κάψαμε εμείς οι ίδιοι την Αθήνα. Και δις και τρις, για να το εμπεδώσουμε.
Ο Ρούφος είναι μυθιστοριογράφος. Κι ένας μυθιστοριογράφος δεν υποτιμά ποτέ τους ήρωές του. Ακόμη κι αν είναι ο «Γραικύλος», ο «Ελληνάκος». Παλεύει να κατανοήσει τη συμπεριφορά τους. Επειδή καταλαβαίνει ότι ο δικός του κόσμος δεν είναι και τόσο διαφορετικός από τον κόσμο του Αριστίωνα και των Γραικύλων του.
Μας αρέσει να λέμε πως είμαστε παιδιά του Λεωνίδα και του Θεμιστοκλή. Μας σηκώνεται η τρίχα αν κάποιος μας πει πως είμαστε παιδιά των Γραικύλων του ρωμαϊκού κόσμου. Παραγνωρίζοντας ότι αυτοί μας δίδαξαν τη συμπεριφορά μας και μας έμαθαν να επιβιώνουμε σε τόσους αιώνες Ιστορίας.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου