Τρίτη, 28 Ιουνίου, 2022
Ο αμερικανός καθηγητής μιλά για την κατάρρευση του παραδοσιακού κομματικού συστήματος στην Ευρώπη, τον λαϊκισμό, τα ρουσφέτια και προτείνει τρόπους για να έρθουν πιο κοντά οι νέοι στην πολιτική
Οκαθηγητής Φιλίπ Σμίτερ σπάει τη συνηθισμένη αρτηριοσκληρωτική εικόνα που υπάρχει για τους ακαδημαϊκούς. Στα 86 του χρόνια είναι άμεσος, με χιούμορ και ευθύτητα στις τοποθετήσεις του. Αν και δεν το παραδέχεται, είναι ένας από τους καλύτερους εν ζωή πολιτικούς επιστήμονες της μεταπολεμικής περιόδου, με θητεία σε κορυφαία αμερικανικά και ευρωπαϊκά πανεπιστήμια.
Στις 14 Ιουνίου η Ακαδημία Αθηνών τον αναγόρευσε ως ξένο εταίρο, που αποτελεί ύψιστη τιμή για μη έλληνες πολίτες. «Το Βήμα» συνάντησε την επομένη τον αμερικανό καθηγητή και η συζήτηση που ακολούθησε ήταν απολαυστική.
«Η φύση της τρέχουσας κρίσης της δημοκρατίας», λέει ο Σμίτερ, «στην Ευρώπη και παντού είναι περισσότερο εστιασμένη στον φιλελευθερισμό παρά στη δημοκρατία. Πρέπει να εστιάσεις σε αυτές τις πτυχές της σύγχρονης δημοκρατίας που είναι πιο φιλελεύθερες. Μία από τις μεγάλες προκλήσεις του φιλελευθερισμού είναι η αντιπροσώπευση. Οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται τα κόμματα και τους πολιτικούς που εκλέγονται».
Κόμματα, λαϊκισμός, ρουσφέτια
Βασικό συστατικό της κρίσης, σύμφωνα με τον καθηγητή, αποτελεί η κατάρρευση του παραδοσιακού κομματικού συστήματος. «Ηταν ένα σταθερό σύστημα. Και σε αυτό υπήρχε ο τυπικός ανταγωνισμός για το τι είναι Κέντρο. Η υπόθεση ήταν ότι η κατανομή των περισσότερων προτιμήσεων ήταν κανονική. Υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι στο Κέντρο και τα κόμματα ανταγωνίζονται για αυτούς. Αυτή είναι η κλασική φιλελεύθερη δημοκρατία, που καταρρέει για διαφορετικούς λόγους, σε διαφορετικές χώρες».
Για τον ίδιο, η μόνη χώρα στην ΕΕ που δεν έχει λαϊκισμό είναι η Πορτογαλία. Πώς το εξηγεί και πώς συνδέεται με το παραπάνω; «Στην Πορτογαλία έγινε επανάσταση και ως αποτέλεσμα σχηματίστηκε ένα φιλελεύθερο πολιτικό κομματικό σύστημα. Οι περισσότεροι Πορτογάλοι εξακολουθούν να ταυτίζονται με τα κόμματα που βγήκαν από την επανάσταση και εξακολουθούν να είναι σε θέση να το μεταδώσουν στα παιδιά τους. Το μυστικό ενός σταθερού κομματικού συστήματος είναι πώς μεταβιβάζονται οι ταυτότητες σε άλλες γενιές. Κάτι που εξαφανίζεται στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης».
Ομως γιατί κατέρρευσαν τα παραδοσιακά κόμματα; «Η βάση αυτών των κομμάτων ήταν η ταξική δομή που δημιουργήθηκε από τον βιομηχανικό καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός έχει αλλάξει ριζικά και τώρα κυριαρχείται από τον χρηματοοικονομικό καπιταλισμό. Η διάσπαση δεν είναι σημαντική όπως παλιά και έχετε πολύ περισσότερα άτομα τώρα που συνήθως περιγράφουν ως τις μεγαλύτερες θέσεις σύγκρουσης». Οπως λέει, αυτή «η αλλαγή της φύσης του καπιταλισμού – δηλαδή του κοινωνικοοικονομικού μοντέλου – έκανε τους πολίτες να αισθάνονται ότι τα παλαιά κόμματα δεν τους εκπροσωπούν πλέον».
Στο ερώτημα εάν τα ρουσφέτια (favours) αποτελούν κίνδυνο για τη δημοκρατία είναι σαφής. «Η φιλελεύθερη δημοκρατία έχει βασιστεί σε αυτά και δεν είναι κάτι ασυνήθιστο. Το ερώτημα είναι τι είδους ρουσφέτια» σημειώνει.
Αφού περιγράφει ως σημαντικό πρόβλημα τον πελατειασμό που προέρχεται από τις οικογένειες, εξηγεί ότι οι υποσχέσεις κοστίζουν χρήματα που πρέπει με κάποιον τρόπο να δημιουργηθούν. «Το πρόβλημα είναι ότι οι λαϊκιστές τάζουν πολύ περισσότερα και οι νέες γενιές απογοητεύονται».
Ριζοσπαστική προσέγγιση
Ο Σμίτερ ανησυχεί έντονα για τη μη συμμετοχή των νέων στην εκλογική και πολιτική διαδικασία και για αυτό καταθέτει μια ριζοσπαστική πρόταση. «Προτείνω να δοθεί η ιθαγένεια (citizenship) και δικαιώματα ψήφου στους ανθρώπους από τη στιγμή της γέννησης. Και να τα εξασκούν οι γονείς μέχρι τα παιδιά να γίνουν 16. Ετσι οι νέοι άνθρωποι θα έχουν μεγαλύτερα κίνητρα για να ψηφίσουν. Ενα από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι ότι οι μεγαλύτεροι άνθρωποι ψηφίζουν πολύ πιο συχνά από τους νέους» υπογραμμίζει.
«Εάν έχω ένα παιδί οκτώ ετών και ψηφίσω αντ’ αυτού, θα με ρωτήσει, τι ψήφισες; Και θα κάνουμε μια κουβέντα για την πολιτική. Προσπαθώ να εφευρίσκω τρόπους για να μιλάμε στα παιδιά για την πολιτική από πολύ μικρή ηλικία. Ξέρω ότι είναι ασυνήθιστο» παραδέχεται.
Εκτιμά ότι το εν λόγω σύστημα δεν μπορεί να υιοθετηθεί αυτομάτως σε όλη την Ευρώπη αλλά εάν δοκιμαστεί πρώτα σε κάποιο κράτος-μέλος και καταγραφεί αύξηση της συμμετοχής των νέων στην πολιτική θα δύνανται να το ακολουθήσουν και άλλοι. «Εάν η δημοκρατία θέλει να επιβιώσει πρέπει να αλλάξει. Και η δουλειά μου είναι να σκεφτώ πράγματα και τρόπους που θα ενισχύσουν θετικά σε αυτό» αποφαίνεται.
Ρωσο-ουκρανικός πόλεμος
Για τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο έχει καθαρή άποψη. «Σχετίζεται αρκετά με ζητήματα δημοκρατίας αλλά έμμεσα. Το βασικό πρόβλημα δεν είναι το ΝΑΤΟ αλλά η ΕΕ. Εάν η ουκρανική οικονομία προσανατολιστεί στην Ευρώπη, εάν η Ουκρανία μπει στην ΕΕ και οι άνθρωποί της έχουν την ίδια δυνατότητα κινητικότητας που έχουν οι Ευρωπαίοι, αυτό θα είναι εξαιρετικά ανατρεπτικό για τη Ρωσία. Και ένας από τους λόγους είναι οι στενές διαπροσωπικές σχέσεις Ουκρανών και Ρώσων».
Η κουβέντα φτάνει στον Φράνσις Φουκουγιάμα, συνάδελφό του ο οποίος στο άρθρο που στη συνέχεια έγινε βιβλίο («Το τέλος της Ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος») εκτίμησε ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία θα επικρατήσει. «Ξέρω τον Φράνσις, είμαστε συνάδελφοι, δεν συμφωνούμε μεταξύ μας. Ενα από τα χειρότερα άρθρα που έγραψε είναι «Το τέλος της Ιστορίας». Είναι ένα από τα πιο ηλίθια πράγματα που έχει πει ποτέ κοινωνικός επιστήμονας. Και το βιβλίο έχει πολλά προβλήματα» υπογραμμίζει.
Ελλάδα και αλεπού
Οσον αφορά τη διάκρισή του από την Ακαδημία Αθηνών δηλώνει «πολύ χαρούμενος». «Οπως λέω πάντα, όποιος διδάσκει σοβαρά πολιτική είναι μαθητής των ελληνικών σπουδών, πρέπει να διαβάσει έλληνες φιλοσόφους».
Το 2009 τιμήθηκε με το βραβείο «Johan Skytte», το οποίο παρομοιάζεται με Νομπέλ των κοινωνικών επιστημών. «Εγώ δεν είμαι ο καλύτερος ειδικός στον κόσμο σε τίποτα. Απλά ξέρω λίγα περισσότερα πράγματα για έναν τομέα» λέει. Και συνεχίζει: «Υπάρχουν δύο είδη μελετητών και ο κόσμος χρειάζεται και τους δύο. Μερικοί άνθρωποι εμβαθύνουν σε ένα θέμα μόνο και γίνονται οι μεγαλύτεροι ειδικοί στον κόσμο. Και υπάρχουν άνθρωποι σαν εμένα. Είμαι αλεπού. Γυρνάω και διδάσκω σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, για διαφορετικά θέματα» καταλήγει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου