Σαρακοστή

Παρασκευή, 31 Μαρτίου, 2023

Του Γιώργου Ιατρού

ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ

 

«Η νηστεία είναι το ασφαλέστερο καταφύγιο της σκέψης απέναντι στα κύματα των άτοπων επιθυμών».

(Ιωάννης ο Χρυσόστομος)

Όπως όλες οι λέξεις έτσι και η «νηστεία» έχει την ιστορία της που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Η αξία της ανέβηκε στη συνείδηση των ανθρώπων, όταν οι τελευταίοι αντιλήφθηκαν ότι η λαιμαργία είναι επικίνδυνο για την υγεία προϊόν.

Οι  Αιγύπτιοι νήστευαν για δέκα μέρες στη μνήμη της θεάς Ίσιδας ενώ οι Ασούριοι για δέκα πέντε μέρες και όχι μόνο αυτοί, αλλά οι δούλοι και τα ζώα τους. 

Στην Αρχαία Ρώμη ο Πομπίλιος Νουμάς σε μια προσπάθεια να χτυπήσει την πολυφαγία, την πολυποσία και την ακολασία των Ρωμαίων, θέσπισε νόμο, που απαγόρευε το κρέας και τα ψάρια και τιμωρούσε τους παραβάτες αυστηρά. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι τα θηρία του ιπποδρόμου κατασπάραξαν τον στρατηγό Βένιλλο, τον εκατόνταρχο Βιλέγιο και τον ανηψιό του Νουμά επειδή παραβίασαν τον νόμο.

Οι αρχαίοι Έλληνες στις γιορτές της Θεάς Δήμητρας «απείχαν» από το φαγητό (κρέας λάδι) και δεν έτρωγαν «ότι έτερπε τον ουρανίσκο του στόματος». Αρκούνταν στα λαχανικά, τα όσπρια και το ψωμί. Μάλιστα η Τρίτη μέρα των θεσμοφορίων ονομαζόταν στην Αθήνα νήστις ή νηστεία, λέξη που συναντιέται στον Όμηρο, στο Ηρόδοτο, στον Αριστοφάνη κ. α.

Με την εμφάνιση του Χριστιανισμού η νηστεία πήρε μια άλλη μορφή. Έγινε ανάγκη και τρόπος ζωής. Ορίστηκαν κανόνες και χρονικά διαστήματα. Έτσι την άνοιξη οι Χριστιανοί νηστεύουν για 36 ημέρες να χαλιναγωγήσουν τις επιθυμίες του σώματος, να καθαρίσουν το σώμα από τις αμαρτίες, αλλά και να διώξουν τα δηλητήρια και τις τοξίνες της κρεατοφαγίας,. Αυτές οι 36 ημέρες νηστείας ονόμασαν οι Χριστιανοί Δέκατο, γιατί είναι το δέκατο του χρόνου.

Τον τρίτο μ.Χ. αιώνα οι Άγιοι Πατέρες του Χριστιανισμού πρόσθεσαν 4 ακόμα ημέρες για να θυμάται ο πιστός την παραμονή του Χριστού στην έρημο. Έτσι γεννήθηκε η μεγάλη Τεσσαρακοστή που αρχίζει την Καθαρή Δευτέρα και τελειώνει την Κυριακή του Πάσχα.

Πολλοί Άγιοι την περίοδο της νηστείας τρέφονταν με ξερά σύκα όλη την ημέρα, λίγα βρασμένα λαχανόφυλλα με λίγο λάδι. Επίσκοποι και διάφοροι πατέρες, ο Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, ο Πολύκαρπος, ο Μέγας Αθανάσιος, οι Τρείς  και Ιεράρχες αναζήτησαν την ασκητική ζωή και την  νηστεία για να είναι καθαροί στην καρδιά τους.

Η Στ’ οικουμενική Σύνοδος (680 Κωνσταντινούπολη) όρισε μερικούς κανόνες για την λειτουργεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Ανάμεσα σε αυτούς συγκαταλέγονται και οι κανόνες που απαγορεύουν στη διάρκεια της νηστείας να γίνονται γάμοι, διάφορες χαρούμενες γιορτές και βαφτίσια.

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή όπως είπαμε αρχίζει την Καθαρή Δευτέρα. Ορισμένοι λαογράφοι υποστηρίζουν πως η Καθαρή Δευτέρα λέγεται έτσι, γιατί οι νοικοκυρές καθαρίζουν από το  πρωί τους τεντζερέδες και τα κατσαρολικά τους από τα λίπη. Άλλοι ωστόσο πιστεύουν πως την ονομασία την πήρε από την νηστεία κι άλλοι γιατί αυτή την ημέρα καθαρίζουν ότι μη νηστήσιμο έχει μείνει από τα προηγούμενα φαγοπότια.

Ένα ωραίο έθιμο της Καθαρής Δευτέρας είναι το πέταγμα του χαρταετού. Ο λαογράφος Δουκάτος τονίζει χαρακτηριστικά. «Όποιος δεν έπαιξε ποτέ του με χαρταετό, δεν κοίταξε όσο χρειαζόταν ψηλά. Όποιος δεν ένιωσε την αντίσταση του μεγάλου σπάγκου, δεν κατάλαβε ποτέ τη δύναμη του αέρα».

Ο σοφός λαός, παρίστανε τη Σαρακοστή με την εφταβδόμαδη νηστεία της, σαν γυναίκα χωρίς στόμα (αφού νήστευε) με σταυρωμένα χέρια και εφτά πόδια. Την έφτιαχναν με ψαλίδι και χαρτί και την κρεμούσαν από κάπου. Κάθε Σάββατο της έκοβαν κι ένα πόδι. Μόλις θα κοβόταν και το τελευταίο, θα ξαναγέμιζε ο κόσμος από κουλούρες και αυγά και μάλιστα αυτή τη φορά κατακόκκινα.  

Μπορούμε να δεχτούμε την σαρακοστή με τη νηστεία της εθιμοτυπικά και λαογραφικά και να νηστέψουμε για το καλό της υγείας μας. Μπορούμε να την δεχτούμε θρησκευτικά γιατί μας ετοιμάζει για την Μεγάλη Κυριακή, την Κυριακή του Πάσχα, όπου Δοξαστικές μυρσίνες και ύμνοι εκκλησιαστικοί απείρου κάλλους θα πλημμυρίσουν τους ναούς της Χριστιανοσύνης φέρνοντας το μήνυμα που περιμένουμε να ακούσουμε όλοι.

«ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ».

ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το τίμημα!

ΑΙΕΝ του Αναστασίμου φωτός το σελάγισμα!

Γιώργος Ιατρού

Λύνν Μασαχουσέτης