Το Πολυτεχνείο δεν ήταν οργανωμένο, ήταν αυθόρμητο. 50 χρόνια μετά.

 Σάββατο, 18 Νοεμβρίου, 2023

Κατερίνα Μπακοογιάννη

Πολυτεχνείο: Η ημέρα που ξεκίνησαν όλα

Οι εικόνες και οι μαρτυρίες των γεγονότων του Πολυτεχνείου όπως κατεγράφησαν από την Κατερίνα Μπακογιάννη στο podcast του Βήματος και αποτυπώθηκαν στο βιβλίο «Πολυτεχνείο, 1973. Η φοιτητική εξέγερση» που κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής».

Ηιστορία του Πολυτεχνείου δεν είναι μόνο η στιγμή που το τανκ γκρέμισε την πύλη. 50 χρόνια μετά, οι πρωταγωνιστές της εξέγερσης διηγούνται στο podcast: «Το Πολυτεχνείο – Η εξέγερση που συγκλόνισε την Ελλάδα», παραγωγής Melon Media για λογαριασμό του Βήματος, τι πραγματικά συνέβη τις τρεις μέρες και τις δύο νύχτες που παραλίγο να ρίξουν την χούντα. Το συναρπαστικό χρονικό μέρα με την ημέρα, ώρα με την ώρα, λεπτό προς λεπτό.

Η δημοσιογράφος Κατερίνα Μπακογιάννη αποτύπωσε σε λέξεις όλα όσα άκουσε και βίωσε συνομιλώντας με τους αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων.

Το κείμενο της δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Πολυτεχνείο, 1973. Η φοιτητική εξέγερση», που κυκλοφόρησε στις 12 Νοεμβρίου αποκλειστικά με «Το Βήμα της Κυριακής» με την υπογραφή κορυφαίων ακαδημαϊκών, συγγραφέων και δημοσιογράφων και την επιστημονική επιμέλεια τριών διακεκριμένων επιστημόνων και ακαδημαϊκών (Β. Παναγιωτόπουλου, Γ. Βούλγαρη και Σ. Ριζά).

Διαβάστε το σχετικό απόσπασμα

Από την αρχή, η σκέψη για το podcast «Πολυτεχνείο» ήταν να γίνει ένα ηχητικό χρονικό με τα γεγονότα. Πώς ξεκίνησε, ποιες ήταν οι κομβικές στιγμές, τι έγινε τα δραματικά τελευταία λεπτά πριν το τανκ γκρεμίσει την πύλη. Τι έτρωγαν, πού κοιμόντουσαν, πώς περνούσαν τον χρόνο τους οι φοιτητές τα τρία μερόνυχτα της εξέγερσης.

Στο Πολυτεχνείο λειτούργησε η αυτοοργάνωση ακόμα και στην τουαλέτα. Όποιος τη χρησιμοποιούσε έπρεπε να την καθαρίσει μόνος του. Είχαν εστιατόριο. Το οποίο σέρβιρε γιουβέτσι, μέχρι που άρχισαν να πέφτουν οι σφαίρες. Μου το είπε φοιτητής που ακόμα θυμάται τη γεύση του.

Επίσης, δεν ήταν όλοι οι φοιτητές σύμφωνοι από την αρχή με την κατάληψη. Υπήρχαν δύο γραμμές: Ήταν η στιγμή να καταφέρουν ένα δυνατό χτύπημα εναντίον της χούντας ή δεν ήταν ακόμα ώριμες οι συνθήκες; Το δίλημμα «μένουμε ή φεύγουμε» ήταν ισχυρό για αρκετές ώρες πριν κριθούν τα πράγματα.

Όλα αυτά και πολλά άλλα τα έμαθα κάνοντας αυτό το podcast. Και απορώ πώς έζησα 50 χρόνια χωρίς να τα ξέρω.

Ήμουν 7 χρονών όταν έγινε το Πολυτεχνείο. Θυμάμαι ακόμα πού ήμουν όταν η μητέρα μου συντονίστηκε στον σταθμό των εξεγερμένων φοιτητών. Ήμουν στην κουζίνα. Ήταν απόγευμα, έξω είχε αρχίσει να νυχτώνει. Κατάλαβα αμέσως ότι ήταν κάτι σημαντικό και ότι δεν έπρεπε να ενοχλήσω. Ξάπλωσα στα πλακάκια και δεν ξεκόλλησα από εκεί. Μέχρι που κοιμήθηκα. Με πήρε ο ύπνος στο πάτωμα της κουζίνας. Κανείς δεν σκέφτηκε να με σηκώσει. Είχαν ξεχάσει ότι υπήρχα.

Ήξερα, λοιπόν, από τότε ότι το Πολυτεχνείο ήταν πολύ σημαντικό. Ότι αυτά τα παιδιά, που οι φωνές τους ακούγονταν από το ραδιόφωνο, ήταν ξεχωριστά. Πάλευαν για να αλλάξουν τον κόσμο. Τι πιο σπουδαίο; Αργότερα διάβασα με εμμονή βιβλία για τη χούντα. Για τα βασανιστήρια. Για την ΕΑΤ-ΕΣΑ, τη στρατιωτική αστυνομία. Τους θαύμασα ακόμα περισσότερο. Για το πώς μπόρεσαν να ξεπεράσουν τον φόβο και να αναμετρηθούν με τη δικτατορία.

Όσοι έχω γνωρίσει, δεν θέλουν να μιλούν για τα βασανιστήρια. Όπως μου είπε ο Γιώργος Βερνίκος, ένα από τα σημαντικά στελέχη του φοιτητικού κινήματος, με αφορμή το podcast: «δεν θεωρώ σημαντική την περιγραφή των βασανιστηρίων. Και προσωπικά αισθάνομαι ότι έχουν συμβεί σε άλλον άνθρωπο και δεν έχουν συμβεί και σε μένα».

Αναφέρθηκα από την αρχή στις δικές μου παιδικές προσλαμβάνουσες, για να είναι ξεκάθαρη η συναισθηματική μου στάση απέναντι στα γεγονότα. Για να γίνουν αντιληπτά τα κίνητρά μου πίσω από το podcast.

Φυσικά, δουλειά κάθε δημοσιογράφου είναι να προσπαθεί να δραπετεύσει από ένα πρώιμο ανώριμο στάδιο. Να διατηρεί κριτική στάση απέναντι στα πράγματα. Ήταν, λοιπόν, μία περίεργη ισορροπία η δημιουργία του podcast. Από τη μία, απευθυνόμουν στους πρωταγωνιστές του Πολυτεχνείου με δέος. Από την άλλη, είχα τον νου μου να αμφισβητώ όλα όσα άκουγα. Να ψάχνω για κενά στις διηγήσεις. Να διασταυρώνω κάθε πληροφορία.

Η μεθοδολογία που επιλέχθηκε ήταν φαινομενικά απλή. Θα εστίαζα στα γεγονότα. Μόνο στα γεγονότα. Κλασικό ρεπορτάζ. Χωρίς άποψη. Ξεκίνησα συλλέγοντας μαρτυρίες για την πορεία από τη Νομική Σχολή προς το Πολυτεχνείο, το μεσημέρι της Τετάρτης 14 Νοεμβρίου. Να άλλο ένα πράγμα που δεν γνώριζα! Τεχνικά μιλώντας, το Πολυτεχνείο δεν ξεκίνησε από φοιτητές του Πολυτεχνείου. Ξεκίνησε από φοιτητές της Νομικής και της Φυσικομαθηματικής Σχολής που μπήκαν στο Πολυτεχνείο.

Επί τρεις μήνες διάβασα όποιο βιβλίο έχει γραφτεί για το Πολυτεχνείο και μίλησα με όσους περισσότερους μπορούσα. Προσπαθώντας να καταλάβω. Το Πολυτεχνείο δεν είναι αποκομμένο από τον υπόλοιπο αντιδικτατορικό αγώνα. Το φοιτητικό κίνημα κουφόβραζε επί μήνες. Είχαν προηγηθεί άλλες καταλήψεις, διαδηλώσεις, συλλήψεις. Στο Πολυτεχνείο η ανάγκη των νέων για ελευθερία ξεχείλισε.

Το τελευταίο επεισόδιο είναι το Σάββατο 17 Νοεμβρίου. Ακόμα και τίποτα να μην ξέρει κανείς για το Πολυτεχνείο, έχει δει τη φωτογραφία τη στιγμή που το τανκ ισοπεδώνει την πόρτα. Με τους φοιτητές να κρέμονται στα κιγκλιδώματα. Πολλοί από τους συνομιλητές μου μου μίλησαν για αυτήν τη στιγμή στο podcast. Ήταν εξίσου συγκλονιστική, κάθε φορά που την άκουγα.

Παραθέτω τη μαρτυρία του Νίκου Σιδέρη, ο οποίος τότε ήταν 21 ετών, φοιτητής της Ιατρικής και σήμερα ψυχίατρος: «Θυμάμαι το τανκ να χτυπάει την πόρτα. Τέτοιες απίστευτες ώρες σού κάνει εντύπωση μια ασήμαντη λεπτομέρεια. Είδα για πρώτη φορά τανκ στο ένα μέτρο και η πρώτη μου σκέψη ήταν πόσο μεγάλο είναι. Μέχρι τότε τα είχα δει μόνο στις ταινίες και στις παρελάσεις που πάντα είναι πολλά και φαίνονται σε άλλη κλίμακα. Αλλά εκείνη τη στιγμή το τανκ ήταν ένα θηρίο μπροστά μας. Προφανώς το έκανε πιο μεγάλο και η συναισθηματική φόρτιση. Κανείς δεν μιλούσε. δεν υπήρχε πια φωνή. Ήταν απόλυτη σιγή. Όχι του φόβου, αλλά της υπερβατικής, ας πούμε, εσωτερικότητας. Η αίσθηση του ιερού μάς διακατείχε όλους».

Μόνο τα γεγονότα, λοιπόν, μέσα από προσωπικές μαρτυρίες. Just the facts, κατά τη γνωστή έκφραση. Αλλά αυτή η φιλοδοξία δεν ήταν μικρή. Για πολλά γεγονότα οι μαρτυρίες ήταν αντικρουόμενες. δεν εννοώ μόνο για την ώρα που έγιναν. Αλλά και για το εάν έγιναν. δεν θυμόντουσαν όλοι τα ίδια γεγονότα. Ή δεν τα θυμόντουσαν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Ο καθένας από τους συνομιλητές μου κάτι αφαιρούσε και κάτι πρόσθετε. Και είναι λογικό. Εδώ σε ένα δυστύχημα δέκα μάρτυρες δίνουν δέκα διαφορετικές εκδοχές για το τι συνέβη. Και εγώ τους ζητούσα να ανακαλέσουν με ακρίβεια ένα ιστορικό γεγονός που συνέβη πριν από 50 χρόνια.

Από τις πρώτες συναντήσεις που είχα με τους πρωταγωνιστές του Πολυτεχνείου κατάλαβα ότι η μνήμη παίζει περίεργα παιχνίδια. Επιστρέφω στη σκηνή με το τανκ. Την πιο εμβληματική εικόνα του τριημέρου. Πίσω από την κεντρική πύλη της Πατησίων που ισοπεδώθηκε, οι φοιτητές είχαν τοποθετήσει μία Mercedes. Σαν φράγμα, για να αποτρέψουν την εισβολή. Ήταν η Mercedes του πρύτανη που είχε ξεμείνει το τριήμερο μέσα στο προαύλιο.

Άλλος μου περιέγραφε τη Mercedes ως μαύρη – και άλλος ως άσπρη. Ευτυχώς, αυτό ήταν εύκολο να το εξακριβώσω. Φαίνεται στραπατσαρισμένη στις φωτογραφίες του Αριστοτέλη Σαρρηκώστα, με τον οποίο επίσης μίλησα. Για την ιστορία, ο Σαρρηκώστας, τότε φωτογράφος του Associated Press, κατόρθωσε να σπάσει τον κλοιό της αστυνομίας και να φωτογραφίσει την Παρασκευή το βράδυ. Μέσα σε μία πράσινη Jaguar.

«Μία Jaguar 2.4. Τρομερό αμάξι. Με αγγλικές πινακίδες. Κατεβαίναμε λοιπόν την Αμερικής -τότε η Αμερικής κατέβαινε- και όπως κατεβαίνουμε πέφτουμε πάνω στη φάλαγγα. Τα τανκς, το ένα πίσω από το άλλο, κατέβαιναν να πάνε στο Πολυτεχνείο. Εμείς ψάχναμε και βρίσκαμε ανοίγματα και τρυπώναμε και προχωρούσαμε. Φαντάζεστε την εικόνα; Στο πανεπιστήμιο μπροστά μας πλησιάζει ένα αστυνομικό αυτοκίνητο και πηγαίναμε πλάι πλάι στην ίδια ταχύτητα. Και ξαφνικά ο αστυνομικός άνοιξε το παράθυρό του προς τη μεριά μου που ήμουν συνοδηγός και με την απειλή περιστρόφου άρχισε να μας βρίζει να φύγουμε. Σε δέκατα του δευτερολέπτου έπρεπε να αποφασίσω τι θα κάναμε. Οπότε χωρίς να πω κουβέντα γυρίζω και κάνω: Σσσσσστ. Σσσσσσστ. Σσσσσστ. Μες στα μούτρα του. Αυτός ψάρωσε. Θα σκέφτηκε, για να μου κάνει εμένα αυτός έτσι… Μας άφησε να περάσουμε! Μέχρι σήμερα δεν το πιστεύω ότι εγώ ήμουν αυτός που έκανε αυτή την κίνηση. Το έπαιξα κορώνα γράμματα. Με αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, φτάσαμε στην Πατησίων. Όλα τα τανκς πήρανε θέσεις μπροστά και το μεγαλύτερο, πάνω στο οποίο ήταν ο λοχίας, πήγε και στάθηκε στην κύρια είσοδο του Πολυτεχνείου. Εγώ σταμάτησα Πατησίων και Στουρνάρη. δηλαδή μία απόσταση λιγότερο από 30 μέτρα…»

Απευθύνθηκα σε πολλούς. Από τον καθένα έπαιρνα ένα – δύο κομμάτια για να φτιάξω τη μεγάλη εικόνα. δεν δέχθηκαν όλοι να μου μιλήσουν. Κάποιοι δεν θέλουν να θυμούνται. Άλλοι δεν θέλουν να τα λένε δημόσια. Off the record μού μίλησαν περισσότερες φωνές από όσες θα ακουστούν στο podcast. Ευχαριστώ όλους και κυρίως όσοι πάλεψαν πολύ με τον εαυτό τους για να κάνουν τη μνήμη τους λόγο. Να μου πουν τι έζησαν. Τι είδαν. Και εντέλει, πώς ένιωσαν τότε, 20 χρονών παιδιά, την ώρα του ραντεβού τους με την ιστορία.

Κάποιοι προσπάθησαν να με… νουθετήσουν. Οι Ρηγάδες εκείνης της εποχής δεν είναι πια Ρηγάδες και οι Κνίτες δεν είναι πια Κνίτες. Οι περισσότερες από τις άλλες, πιο αριστερές, οργανώσεις που έπαιξαν ρόλο στο Πολυτεχνείο δεν υπάρχουν πια. Αλλά όλοι θέλουν να είναι από τη σωστή πλευρά της ιστορίας. Ακόμα και σήμερα, που τα πάθη έχουν καταλαγιάσει, εκείνοι δεν έχουν ξεχάσει.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του τριημέρου υπήρξαν εντάσεις, διαμάχες και οξείες αντιπαραθέσεις. Όπως μου είπε ένας από τους πρωταγωνιστές, «Κάθε επανάσταση έχει τον εσωτερικό της πόλεμο». Οι φοιτητές ήταν ενωμένοι απέναντι στον κοινό εχθρό. Τη χούντα. Αλλά όχι μεταξύ τους.

Στο Πολυτεχνείο έγιναν προσπάθειες για καθοδήγηση από τα δύο κομμουνιστικά κόμματα, το ΚΚΕ και το ΚΚΕ Εσωτερικού. Υπήρξαν κρυφές ατζέντες και μυστικές συναντήσεις. Αυτά δεν ήταν εύκολο να τα μάθω. δεν κατάφερα να εισχωρήσω «στα δικά τους». Θα το πω όπως το έζησα. Μεταξύ τους επικρατεί ομερτά. Μια ομερτά αγάπης. Όσο πιο πολύ πίεζα για λεπτομέρειες, τόσο πιο άσχημα αισθανόμουν. Μία συνομιλήτριά μου μου το είπε ξεκάθαρα: «Εδώ δεν τα είπαμε στην Ασφάλεια όταν μας ανακρίνανε, θα τα πούμε σε εσένα;». δεν ήταν μόνο μία ή δύο οι φορές που αισθάνθηκα σαν χαφιές που επιχειρούσε να αποσπάσει πληροφορίες. Παρ’ όλα αυτά, επέμεινα όπου και όσο μπορούσα. Θεωρώ σημαντική την όσο πιο λεπτομερή καταγραφή σε ένα ιστορικό γεγονός. Θεμιτή κάθε δημοσιογραφική ερώτηση. Αυτή ήταν η μοναδική δική μου ατζέντα.

Αυτό που κατάλαβα μετά από όλες αυτές τις συζητήσεις είναι ότι εκρηκτικά γεγονότα σαν το Πολυτεχνείο συντίθενται από πολλές δυνάμεις όταν οι αντιθέσεις λιώσουν. Όπως σε ένα ηφαίστειο. Αλλά όταν το ηφαίστειο ξαναπαγώσει, όλες οι αντιθέσεις είναι εκεί.

Το Πολυτεχνείο ήταν και σε κλίμα γιορτής. Πανηγύρι. Ειδικά τη δεύτερη μέρα του τριημέρου, την Πέμπτη. Μπήκαν καλλιτέχνες, έδωσαν συναυλίες. Στο προαύλιο οι παρέες κάθονταν στο γκαζόν, τραγουδώντας, συζητώντας πολιτικά. Ενωμένοι για έναν σκοπό. Ένα μεθύσι εξέγερσης. Όπου η ατομικότητα και το συλλογικό δεν έρχονταν σε σύγκρουση. Ήταν ένα. Μου έκανε εντύπωση ότι πολλά φοιτητικά ζευγάρια, που γνωρίστηκαν τότε, είναι ακόμα μαζί. Παρά τη σεξουαλική επανάσταση των ’70s.

Στο Πολυτεχνείο έσπασαν τα ήθη και τα έθιμα της εποχής. Οι φοιτητές επαναστάτησαν απέναντι στην καταπίεση σε πολλά επίπεδα. Πρώτα απέναντι στη χούντα. Μετά απέναντι στους γονείς τους. Δεν υπήρχε πιο επαναστατική πράξη τότε -αυτό μού το τόνισαν πολλοί- από το να κοιμηθεί ένα κορίτσι εκτός σπιτιού. Το Πολυτεχνείο είχε στοιχεία από τον Μάη του ’68 που είχε προηγηθεί. Με μία μεγάλη διαφορά. Στον Μάη του ’68 οι νέοι είχαν να φοβηθούν μόνο την οργή του κατεστημένου. Στο Πολυτεχνείο οι φοιτητές διακινδύνευσαν τη ζωή τους. Τελικά, είχαν απέναντί τους πραγματικές σφαίρες.

Έμαθα πολλές παράπλευρες ιστορίες που δεν μπορώ να τις γράψω. Νιώθω τυχερή που μου τις είπαν. Για τον σύντροφό τους που πέθανε στην ψάθα και τον περιέθαλψαν όλοι με αγάπη. Για την αναζήτηση ενός έρωτα 50 χρόνια μετά στο Facebook. Για το πώς ακόμα μαλώνουν μεταξύ τους για το «Τι ήταν το Πολυτεχνείο» όταν συναντιούνται. Η παρακαταθήκη του Πολυτεχνείου είναι πολύ μεγάλη για να τη διαχειριστούν. Ήταν πιο εύκολο να σηκώσουν το βάρος της στιγμής όταν ήταν 20 ετών.

Πολλοί είναι κουμπάροι μεταξύ τους. Μεγαλώνοντας, πάντρεψαν ο ένας τον άλλον, βάφτισαν τα παιδιά τους. Το ξέρω διότι πολύ συχνά στη διάρκεια των συνεντεύξεων για το podcast όλο και κάποιος θα μου έλεγε «Πάρε τον κουμπάρο μου τηλέφωνο να σου τα πει». Δεν είναι όμως όλοι αγαπημένοι μεταξύ τους. Ούτε εκτιμούν όλοι ο ένας τον άλλον. Τους συνδέει κάτι πολύ μεγαλύτερο από την αγάπη ή την εκτίμηση: Το Πολυτεχνείο.

Οι πρωταγωνιστές του Πολυτεχνείου μετεξελίχθηκαν στα πάντα. Από υπουργοί μέχρι ζητιάνοι. (Αληθινά και τα δύο παραδείγματα.) Η εστίαση στα γεγονότα με βοήθησε να μείνω αποκλειστικά στο τότε. Το Πολυτεχνείο είναι ένα μοναδικό ιστορικό γεγονός. δεν μπορούμε να κρίνουμε το 1973 με τις εμπειρίες του 2023, ούτε με την άποψή μας για τα πρόσωπα σήμερα.

Δεν το φανταζόμουν όταν ξεκινούσα το podcast, αλλά το χρονικό μού έδωσε τελικά την ευκαιρία να δω το Πολυτεχνείο εν εξελίξει. Ως work in progress. Πώς εξελίχθηκαν τα γεγονότα μέρα με την ημέρα. Εντέλει, γιατί το Πολυτεχνείο έγινε το Πολυτεχνείο.

Ως work in progress το αποτυπώνω και εδώ.

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ

* ΤΕΤΑΡΤΗ

• 1.00 μ.μ. Πορεία φοιτητών από τη Νομική Σχολή προς το Πολυτεχνείο.
• 3.00 μ.μ. Συνελεύσεις σε όλες τις Σχολές του Πολυτεχνείου με το αίτημα «μένουμε ή φεύγουμε». Μόνο η Αρχιτεκτονική τάσσεται υπέρ της κατάληψης. Οι υπόλοιπες σχολές προκρίνουν την αποχή από τα μαθήματα.
• 5.00 μ.μ. Ο εισαγγελέας ζητά από τους φοιτητές να αποχωρήσουν αλλιώς θα διατάξει επέμβαση της αστυνομίας. Οι φοιτητές δεν αποχωρούν. Το κλίμα στο προαύλιο είναι ξεκάθαρα υπέρ της κατάληψης.
• 5.30 μ.μ. Κλείνουν οι πόρτες της Τοσίτσα και της Στουρνάρη για να μην μπουκάρει η αστυνομία. De facto κατάληψη πριν ληφθεί απόφαση.
• 6.00 μ.μ. Μερίδα φοιτητών του Ρήγα Φεραίου και της αντι-ΕΦΕΕ, που πρόσκεινται στα δύο μεγάλα κομμουνιστικά κόμματα, αποχωρούν από το Πολυτεχνείο για να μελετήσουν την κατάσταση. Θα επιστρέψουν λίγες ώρες αργότερα για να ενωθούν με τους φοιτητές που παραμένουν στο προαύλιο.
• 6.30 μ.μ. Ο πρύτανης Κωνσταντίνος Κονοφάγος αρνείται να επιτρέψει καταπάτηση του ασύλου. Η αστυνομία αποσύρεται.
• 7.00 μ.μ. Μπαίνουν στο Πολυτεχνείο άλλοι 1.000 φοιτητές της Βιομηχανικής Σχολής. Οι συγκεντρωμένοι έξω από το Πολυτεχνείο ανέρχονται σε 3.000-4.000 και συνεχώς αυξάνονται.
• 10.00 μ.μ. Αρχίζουν προσπάθειες για τη δημιουργία του πρώτου ραδιοφωνικού σταθμού. Μπαίνουν σε λειτουργία πολύγραφοι για την έκδοση ανακοινώσεων.
• 11.30 μ.μ. Κλείνει και ασφαλίζεται η κεντρική πύλη της Πατησίων.

ΠΕΜΠΤΗ – Αυτοοργάνωση και γιορτή

• 8.00 π.μ. Συνεδριάζει η Σύγκλητος των καθηγητών του Πολυτεχνείου για να λάβει απόφαση για τη στάση που πρέπει να ακολουθήσει. Οι φοιτητές οργανώνονται: ανοίγουν το εστιατόριο της λέσχης, δημιουργούν πρόχειρο ιατρείο, μοιράζονται κατά ομάδες στην περιφρούρηση, οι πολύγραφοι τυπώνουν προκηρύξεις.
• 11 π.μ. Φοιτητές σπάνε το γραφείο του κυβερνητικού επιτρόπου στο κτίριο της πρυτανείας. Κρεμούν με κρεμάλα στα κάγκελα φωτογραφία του δικτάτορα Παπαδόπουλου έξω από την Πατησίων.
• 12.00 π.μ. Η Σύγκλητος αποκλείει την επέμβαση της αστυνομίας.
• 12.00 π.μ. Αρχίζει να εκπέμπει σε όλη την Αττική ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου στους 1.015 χιλιοκύκλους.
• 1.00 μ.μ. Η κυβέρνηση ανακοινώνει ότι θα σεβαστεί την απόφαση της Συγκλήτου.
• 4.00 μ.μ. Ο αστυνομικός διευθυντής Λουκάς Χριστολουκάς δίνει εντολή να αποσυρθεί η αστυνομία. Ο κόσμος μπορεί πλέον ελεύθερα να πλησιάσει το Πολυτεχνείο.
• 7.00 μ.μ. Διακόπτεται η κυκλοφορία των αυτοκινήτων. Το πλήθος και οι φοιτητές τραγουδούν τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Πολλοί φέρνουν και προσφέρουν στους φοιτητές τρόφιμα και χρήματα.
• 8.00 μ.μ. Συνελεύσεις των φοιτητών για την εκλογή Συντονιστικής Επιτροπής. Συμμετέχουν και εργάτες από την Εργατική Συνέλευση. Η εξέγερση παύει να έχει μόνο φοιτητικό χαρακτήρα.
• 12.00 μ.μ. Περίπου 15.000 άνθρωποι βρίσκονται έξω από το Πολυτεχνείο. Το Πολυτεχνείο έχει εξελιχθεί σε παλλαϊκή διαμαρτυρία εναντίον της χούντας.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

• 8.00 π.μ. Έξω από το Πολυτεχνείο έχουν παραμείνει πάνω από 10.000 άνθρωποι.
• 12.00 μ.μ. Φτάνουν οι αγρότες από τα Μέγαρα για να συμπαρασταθούν στους φοιτητές.
• 3.30 μ.μ. Πραγματοποιείται συνέντευξη Τύπου των φοιτητών με δημοσιογράφους ελληνικών και ξένων μέσων.
• 6.00 μ.μ. διαδηλώσεις πολιτών σε όλη τη γύρω περιοχή. Μεγάλες συγκρούσεις με την αστυνομία στην Πλατεία Κλαυθμώνος. Στην Αιόλου εκατοντάδες διαδηλωτές επιδιώκουν να καταλάβουν το κτίριο της Νομαρχίας. Αρχίζουν και πέφτουν δακρυγόνα.
• 7.00 μ.μ. Γίνεται γνωστό ότι υπάρχουν νεκροί.
• 8.00 μ.μ. Η κατάσταση έχει μετατραπεί σε κόλαση. Ελεύθεροι σκοπευτές σημαδεύουν τον κόσμο και πυροβολούν. Οι διαδηλωτές μαζί με τους εγκλείστους φοιτητές φτάνουν τις 100.000. Η μάχη είναι πολυμέτωπη με κέντρο το Πολυτεχνείο. Οι διαδηλωτές ανάβουν φωτιές και στήνουν οδοφράγματα. 10 μ.μ. Ο σταθμός των φοιτητών κάνει έκκληση σε όλα τα ιδιωτικά αυτοκίνητα να έρθουν να παραλάβουν τραυματίες.
• 11 μ.μ. Η αστυνομία αποκλείει την περιοχή γύρω από το Πολυτεχνείο. Κανείς πια δεν μπορεί να πλησιάσει. Ο δικτάτορας Γιώργος Παπαδόπουλος θέτει σε εφαρμογή το σχέδιο για την επέμβαση του στρατού.

ΣΑΒΒΑΤΟ

• 12.00 π.μ. Τα τανκς εμφανίζονται στην κορυφή της Λεωφόρου Αλεξάνδρας.
• 2.00 π.μ. Μέλη της συντονιστικής επιτροπής επιχειρούν να διατυπώσουν όρους διαπραγμάτευσης: να μη γίνουν συλλήψεις και να γίνει η αποχώρηση το πρωί.
• 2.45 π.μ. Δίνεται διορία 15 λεπτών για να εκκενωθεί το Πολυτεχνείο.
• 2.57 π.μ. Το τανκ γκρεμίζει την πύλη πριν εκπνεύσει η διορία.
• 3.15 π.μ. Σιγεί ο σταθμός των εξεγερμένων φοιτητών.
• 4.00 π.μ. Το Πολυτεχνείο έχει εκκενωθεί.
• 11 π.μ. Κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος. Η κυκλοφορία στην Αθήνα απαγορεύεται.

*Οι ώρες στο χρονικό διασταυρώθηκαν από εφημερίδες της εποχής, τα πρακτικά της δίκης για το Πολυτεχνείο και γραπτές μαρτυρίες φοιτητών χρονικά κοντά στο γεγονός.

ΚΑΤΑ ΤΗ ΓΝΩΜΗ ΜΟΥ, ένα συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα από το χρονικό: το Πολυτεχνείο δεν ήταν οργανωμένο, ούτε προγραμματισμένο για να γίνει. Ήταν αυθόρμητο. Ξέσπασε από κάτω προς τα πάνω. Από τον κάθε φοιτητή που βρέθηκε εκεί το απόγευμα της Τετάρτης. Και παρέμεινε στο προαύλιο. Και μετά συμμετείχε στις δουλειές του εστιατορίου, τύπωνε προκηρύξεις στον πολύγραφο, έκανε περιφρούρηση στην πόρτα. Πολλοί μου είπαν ότι απλώς πέρασαν για να δουν τι γίνεται και παρασύρθηκαν από τη δυναμική και έμειναν μέσα όλο το διάστημα.

Τα αριστερά κόμματα στην αρχή δεν το ήθελαν. Μετά προσπάθησαν να ποδηγετήσουν την εξέγερση, αλλά δεν τα κατάφεραν. Στο τέλος επιχείρησαν να το οικειοποιηθούν. Όλες οι μετέπειτα αναγνώσεις είναι ο ανταγωνισμός του κομματικού συστήματος να κλέψει λίγη χρυσόσκονη. Αλλά αυτό είναι αντικείμενο άλλου podcast.

Μέσα στο Πολυτεχνείο ήταν 20 χρονών παιδιά. Όσο είναι ο γιος και οι κόρες μου σήμερα. Θέλω να μεταφέρω κάτι που μου είπε ένας από τους πρωταγωνιστές – αλλά εκφράζει νομίζω όλους: «Επί τρεις μέρες περιφερόμουν με έναν κόμπο στο στομάχι. Ήμουν 22 χρονών και ένιωθα ότι όλα εξαρτιόντουσαν από εμένα».

Στο Πολυτεχνείο όλοι όσοι συμμετείχαν το πήραν πάνω τους. Και οι 5.000, νομίζω. Ή οι 10.000, ανάλογα με τις εκτιμήσεις.

Ήταν συνειδητή επιλογή να μην απευθυνθώ σε κανέναν από τη λεγόμενη «άλλη πλευρά». Τον στρατό που επενέβη. Όσοι ζουν ακόμα, είναι αντικείμενο της ιστορίας και όχι της δημοσιογραφίας. Όπου χρειάστηκε, διασταυρώσαμε τα γεγονότα με τις μαρτυρίες τους από τα πρακτικά της δίκης για το Πολυτεχνείο.

Η γενιά του Πολυτεχνείου είναι, νομίζω, μία «στιγμιαία» γενιά. Είναι η τελευταία μετεμφυλιακή γενιά και η πρώτη γενιά της μεταπολίτευσης. Είναι όσοι συμμετείχαν στο Πολυτεχνείο, μαζί με όσους θα ήθελαν να είχαν συμμετάσχει. Όσοι ακολουθήσαμε, είμαστε κάτι άλλο. Είμαστε αυτοί που δεν έδωσαν καμία μεγάλη μάχη. Κάποιοι ζηλέψαμε τους μεγαλύτερούς μας. Άλλοι τους μίσησαν. Τα δικά μου μπαγκάζια, για να επιστρέψω στα κίνητρα πίσω από τη δημιουργία του podcast, είναι ένα μείγμα μιας ρομαντικής αριστεροσύνης που ταλάνισε τη δική μου γενιά και θυμού εναντίον των πάντων για τις αλλεπάλληλες διαψεύσεις. Προφανώς, και εμείς διαψεύσαμε τους επόμενους.