Hλεκτρονικό εμπόριο: Τι αποκαλύπτει το ταξίδι ενός ζευγαριού παπουτσιών για τον καπιταλισμό

 Τετάρτη, 3 Ιανουαρίου, 2024

Μια αποκαλυπτική ιστορία για τον θρίαμβο της παγκοσμιοποίησης

Δημήτρης Σταμούλης

Σε ένα απομακρυσμένο χωριό στο Βόρνεο της Ινδονησίας, η Φατιμά αναρωτιέται τι παπούτσια να φορέσει στον γάμο της ξαδέρφης της. Από όσο θυμάται, η αγορά υποδημάτων σήμαινε μια διαδρομή διάρκειας μιας ώρας με ξύλινη βάρκα. Αυτό άλλαξε πριν από μερικά χρόνια, όταν έφτασαν τα κινητά τηλέφωνα. Τώρα, σχεδόν κάθε μέρα, αρκεί να σκρολάρει στο Shopee, μια δημοφιλή εφαρμογή στη χώρα, για οnline αγορές. Το ίδιο κάνουν και περίπου 130 εκατομμύρια άλλοι Ινδονήσιοι που το χρησιμοποιούν κάθε μήνα— με παραγγελίες προϊόντων από εμπόρους που βρίσκονται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, και τα πακέτα να εμφανίζονται, ως δια μαγείας, στην πόρτα όσων κάνουν την παραγγελία.

Αυτή η νέα κατάσταση βέβαια δεν είναι μαγεία. Πίσω από το φωτεινό εικονίδιο στο τηλέφωνο της Φατιμά είναι ένα τεράστιο δίκτυο εταιρειών και ανθρώπων που εργάζονται από την παραγωγή και τη συσκευασία των προϊόντων, μέχρι την αποστολή μέσω κούριερ και άλλων υπηρεσιών delivery, που δεν γνωρίζουν τη Φατιμά ή ο ένας τον άλλον, αλλά συνεργάζονται άψογα για να της φέρουν στην πόρτα του σπιτιού της αυτό που θέλει. Και το κάνουν σε όλο το μεγαλύτερο αρχιπέλαγος του κόσμου, μια χώρα με 13.000 νησιά και εκατοντάδες γλώσσες, ευρύτερη από τις ηπειρωτικές Ηνωμένες Πολιτείες και πολύ πιο δύσκολο να μετακινηθεί: την Ινδονησία.

Το ηλεκτρονικό εμπόριο βοηθά στη σύνδεση μιας χώρας εκρηκτικών αντιθέσεων, από ουρανοξύστες μέχρι ζούγκλες, μίνι φούστες και χιτζάμπ, μηχανικούς λογισμικού και φυλές που εξακολουθούν να κυνηγούν με τόξα και βέλη. Έτσι, το ταξίδι ενός ζευγαριού παπουτσιών από το εργοστάσιο παραγωγής στη Φατιμά αποκαλύπτει πολλά για το πώς αλλάζει η πολυπληθέστερη μουσουλμανική χώρα του πλανήτη. 

Ο Economist αποφάσισε να ακολουθήσει αυτά τα παπούτσια.

Η ιστορία ξεκινά με μια ευχή. Τα σανδάλια που θέλει η Φατιμά περιμένουν υπομονετικά στο ηλεκτρονικό της καλάθι αγορών. Αλλά με 25 δολάρια, είναι περισσότερα από όσα μπορεί να αντέξει οικονομικά. Κάποια στιγμή η εφαρμογή την ειδοποιεί ότι τα σανδάλια πωλούνται για 12 δολάρια και η Φατιμά κάνει το deal.

Το κλικ της εκκινεί μια διαδικασία 1.000 χλμ μακριά στο Μπόγκορ, μια πόλη έξω από την Τζακάρτα, την πρωτεύουσα. Τα παπούτσια κατασκευάζονται από την Patris, μια οικογενειακή εταιρεία που άρχισε να πωλεί διαδικτυακά το 2020, κατά τη διάρκεια της πανδημίας της Covid-19. Τρία χρόνια αργότερα, ο Ricco Antonius και η Maria Putri Anastasia, οι παντρεμένοι ιδιοκτήτες, απασχολούν 50 άτομα προσωπικό (από το μηδέν) και αλλάζουν εκατοντάδες, ίσως χιλιάδες ζευγάρια την ημέρα. Οι περισσότεροι από τους πελάτες τους είναι γυναίκες κάτω των 40 ετών, όπως η Φατιμά.

Αρχικά, η Patris δεν ήξερε πώς να πουλάει στο διαδίκτυο, λέει ο Ricco. Τώρα, όλα έχουν να κάνουν με το live-streaming. Δέκα νεαρές γυναίκες, που εργάζονται σε βάρδιες 24/7, επιδεικνύουν σανδάλια και παντόφλες, mules και πλατφόρμες, ψηλοτάκουνα και ψηλά τακούνια, ανοιχτόχρωμα και κλειστά παπούτσια, μαύρα και μπροκάρ παπούτσια με μαλακές ή φουσκωμένες σόλες. Κάθονται σε θαλάμους με έντονο φωτισμό και απαντούν στις ερωτήσεις των πελατών και τους πείθουν να κλικάρουν «αγορά». «Ο καθένας έχει το δικό του στυλ, μερικοί από εμάς είναι ενθουσιώδεις, άλλοι είναι ήρεμοι και αργοί», λέει η Siti Zahra Amelia, ένα από το προσωπικό πωλήσεων. Οι περισσότεροι πελάτες που παρακολουθούν το live-streaming είναι νεαρές γυναίκες. Αλλά περιστασιακά, και οι άνδρες ζητούν συμβουλές για το τι να αγοράσουν τις γυναίκες τους.

Η παραγγελία της Φατιμά φτάνει ψηφιακά και άμεσα. Ωστόσο, η ολοκλήρωσή της θα διαρκέσει περισσότερο χρόνο. Την τελευταία δεκαετία, η φυσική υποδομή της Ινδονησίας έχει βελτιωθεί πάρα πολύ. Ο πρόεδρος, Joko Widodo (γνωστός ως Jokowi), βλέπει την αξιοποίηση του τσιμέντου και του σκυροδέματος ως δρόμο προς την ευημερία. Την τελευταία δεκαετία η χώρα έχει κατασκευάσει περισσότερα από 300.000 χιλιόμετρα δρόμων, πάνω από 1.500 λιμάνια και 25 νέα αεροδρόμια, δαπανώντας σχεδόν 180 δισεκατομμύρια δολάρια για υποδομές. Η παράδοση αγαθών είναι επομένως πιο εύκολη από ό,τι ήταν, αλλά εξακολουθεί να είναι τρομερά περίπλοκη. 

Ο αγώνας για το τελευταίο μίλι

Οι εταιρείες ηλεκτρονικού εμπορίου παντού ανησυχούν για το πώς να χειριστούν τα πρώτα και τα τελευταία μίλια των παραδόσεων. Στην Ινδονησία, το μεσαίο μίλι είναι επίσης μια πρόκληση, λέει ο Handhika Jahja, επικεφαλής της Shopee Indonesia. Μέρη της χώρας εξακολουθούν να μην έχουν κατάλληλους δρόμους, ταχυδρομικούς κώδικες ή διευθύνσεις. Οι ντόπιοι ταχυμεταφορείς πρέπει να ξέρουν πώς να βρουν το σπίτι τρεις πόρτες πιο κάτω από το μπλε τζαμί ή στρίβοντας αριστερά στο μεγάλο δέντρο. Πρέπει να οδηγούν τις μοτοσικλέτες τους σε σαμπάν (ξύλινες βάρκες), να ισορροπούν σε στενούς, ξεχαρβαλωμένους πεζόδρομους και μερικές φορές να διασχίζουν βαλτότοπους με τα πόδια. Ωστόσο, καθώς οι επενδύσεις εισρέουν στο ηλεκτρονικό εμπόριο στη μεγαλύτερη αγορά της Νοτιοανατολικής Ασίας, η Ινδονησία αποτελεί πεδίο δοκιμών για την υπόλοιπη περιοχή, λέει ο κ. Handhika.

Τα παπούτσια της Φατιμά φορτώνονται πρώτα σε ένα φορτηγό, το οποίο τα μεταφέρει σε ένα κέντρο στο Μπογόρ. Από εκεί, πηγαίνουν με φορτηγό σε ένα πολυώροφο πάρκινγκ στο μέγεθος ενός γηπέδου ποδοσφαίρου στο Ντεπόκ, μια πόλη νότια της Τζακάρτα. Αυτός ο κόμβος ζωντανεύει τη νύχτα, από τις 10 το βράδυ έως τις 5 το πρωί. Νεαροί άνδρες με φωσφοριζέ γιλέκα πετάνε πακέτα με τα πάντα, από πάνες μέχρι νουντλς, σε μπλε καφάσια που συνδέουν διάφορες περιοχές της χώρας.

Ο Χέρμαν, ο οδηγός του φορτηγού για το επόμενο σκέλος του ταξιδιού, είναι ανυπόμονος. Η κίνηση στην Τζακάρτα είναι έντονη και ο Χέρμαν ανησυχεί μήπως δε φτάσει εγκαίρως στο Καπούκ, ένα προάστιο στα περίχωρα. Τελικά τρέχει μέσα στη νύχτα. Τα ξημερώματα της Παρασκευής, τα παπούτσια της Φατιμά φτάνουν στο αεροδρόμιο Χαλίμ της Τζακάρτα. 

Οι δασικές πυρκαγιές καίνε στο Καλιμαντάν (το ινδονησιακό τμήμα του Βόρνεο), γεμίζοντας τον αέρα με καπνό και μειώνοντας την ορατότητα για τους πιλότους. Ο Yudhianto Prihantoro, ο οποίος πρέπει να πετάξει με τα παπούτσια της Fatimah 900 χιλιόμετρα από την Τζακάρτα στο Banjarmasin, την πρωτεύουσα του Νότιου Καλιμαντάν, φοβάται ότι μπορεί να μην μπορέσει να προσγειώσει το αεροπλάνο φορτίου του. Περίπου το 85% των πακέτων του Shopee που κατευθύνονται από την Ιάβα, το κύριο νησί της Ινδονησίας, στο Καλιμαντάν ταξιδεύουν με πλοίο, το οποίο διαρκεί τρεις επιπλέον ημέρες, αλλά μερικά πηγαίνουν με αεροπλάνο.

Ο Γιουντάντο, πρώην πιλότος της πολεμικής αεροπορίας, πετάει αεροπλάνα cargo σε απομακρυσμένα αεροδρόμια εδώ και χρόνια. Έχει οδηγήσει γύρω από ανίδεους ντόπιους που περιπλανώνται στον διάδρομο. Είχε μια οπτική από… ψηλά για την ιλιγγιώδη ανάπτυξη της Ινδονησίας. Λίγο αργότερα προσγειώνεται με ασφάλεια στο Νότιο Καλιμαντάν. Είναι Παρασκευή απόγευμα. Ο αέρας είναι πυκνός με μια ομίχλη που μυρίζει καπνό και έχει μεταλλική γεύση. Μέσα σε μόλις ένα μήνα, 33 δασικές πυρκαγιές μαίνονται σε όλο το νησί, το οποίο είναι περίπου όσο το Τέξας. Το ζεστό, ξηρό καιρικό μοτίβο του Ελ Νίνιο έχει καταστήσει πιο δύσκολο από το συνηθισμένο τον έλεγχο των πυρκαγιών από την παραδοσιακή εκκαθάριση γης για φυτείες φοινικέλαιου, χαρτοπολτού και χαρτιού. Αλλά οι ντόπιοι λένε ότι η φετινή ομίχλη δεν είναι τόσο άσχημη όσο ήταν το 2015, όταν έπρεπε να ανάψουν τα φώτα κατά τη διάρκεια της ημέρας για να δουν οτιδήποτε.

Παρά την άγρια υλοτόμηση και τις πυρκαγιές, το Καλιμαντάν εξακολουθεί να καλύπτεται κυρίως από πυκνή ζούγκλα. Οι κύριοι αυτοκινητόδρομοι λοιπόν είναι τα ποτάμια, που συνδέουν τις περισσότερες πόλεις και χωριά της. Η Shopee έχτισε για πρώτη φορά τον κόμβο διαλογής της στο Banjarmasin («η πόλη των 1.000 ποταμών») το 2021, όπου επεξεργάζονταν λιγότερα από 10.000 δέματα την ημέρα. Τώρα διαχειρίζεται 60.000 δέματα. Οι εργάτες ταξινομούν και διακινούν από κιβώτια με σανίδες δαπέδου μέχρι συσκευές κουζίνας, ρούχα και smartphone, και τα φορτώνουν σε φορτηγά.

Το ένα από αυτά τα φορτηγά οδηγεί ο Muhammad Faizal, ένας 23χρονος Banjarese. Οι πρόγονοί του έχουν πλησιάσει τα ποτάμια του Νότιου Καλιμαντάν για αιώνες. Γύρω στην εποχή που οι Σάξονες εισέβαλαν στη Βρετανία, οι Banjarese ταξίδευαν 7.000 χλμ. πέρα από τον Ινδικό Ωκεανό προς τη σημερινή Μαδαγασκάρη.

Ο Faizal δεν ταξιδεύει τόσο μακριά. Τις περισσότερες μέρες, μεταφέρει πακέτα από το Banjarmasin στο Marabahan, 70 χιλιόμετρα βόρεια. Ανυπομονεί να συναντήσει τους φίλους του που εργάζονται ως τοπικοί ταχυμεταφορείς. Λίγοι μιλούν το Bakumpai, μια τοπική γλώσσα Dayak. Δεν μιλούν πολλοί το Banjar, τη μητρική γλώσσα του Faizal. Οι περισσότεροι μιλούν τη διάλεκτο της Ιάβας, καθώς οι οικογένειές τους συμμετείχαν σε ένα πρόγραμμα μετανάστευσης που διεξήχθη πρώτα από Ολλανδούς αποίκους και στη συνέχεια από την κυβέρνηση της Ινδονησίας, για τη μετεγκατάσταση ανθρώπων από πιο πυκνοκατοικημένα νησιά, όπως η Ιάβα, σε πιο απομακρυσμένες περιοχές όπως το Νότιο Καλιμαντάν.

Αυτό πυροδότησε κάθε είδους προβλήματα. Μεταξύ 1996 και 2001 χιλιάδες Dayaks και μουσουλμάνοι μετανάστες από το νησί Madura αλληλοσφαγιάστηκαν. Η περιοχή είναι πολύ πιο ειρηνική σήμερα, αλλά παραμένει τεταμένη.

Μέχρι το πρωί του Σαββάτου, την τρίτη ημέρα του ταξιδιού, τα σανδάλια της Φατιμά βρίσκονται σε μια νέα γέφυρα στον ποταμό Alalak, που συνδέει το Banjarmasin με το υπόλοιπο Καλιμαντάν. Ο Jokowi την άνοιξε το 2021. Στην επαρχία του Ανατ. Καλιμαντάν που βρίσκεται δίπλα, χτίζει τη νέα πρωτεύουσα της Ινδονησίας στη ζούγκλα. Η Shopee πρέπει συνεχώς να ενημερώνει τις διαδρομές παράδοσης ώστε να περιλαμβάνει νέους δρόμους, γέφυρες και λιμάνια.

Μετά από μιάμιση ώρα περνώντας από ορυζώνες, τα σανδάλια της Fatimah φτάνουν στο Marabahan, μια χαλαρή παραποτάμια πόλη. Ο Juliansyah, ένας από τους φίλους του Faizal, τα φορτώνει, μαζί με άλλα 27 δέματα, στις σακούλες της μοτοσυκλέτας του. Μετά από σχεδόν δύο χρόνια στη δουλειά, γνωρίζει καλά τους πελάτες του. Πολλοί από τους πελάτες του είναι νέες μητέρες που παραγγέλνουν πάνες, μπουκάλια και παιδικές τροφές και συχνά τον προσκαλούν για τσάι.

Μετά από τρεις ημέρες γεμάτες κακουχίες και στερήσεις, διασχίζοντας ποτάμια, ανεβαίνοντας σε βάρκες και περνώντας από πορθμεία, τελικά η Φατιμά παραλαμβάνει το «μαγικό» πακέτο με τα σανδάλια και όλο χαμόγελο δηλώνει ενθουσιασμένη με το θαύματων διαδικτυακών αγορών…

Θρίαμβος της παγκοσμιοποίησης

Κατά κάποιο τρόπο, αυτή η ιστορία του Economist είναι μια ιστορία θριάμβου της παγκοσμιοποίησης. Χωρίς τη διάδοση των smartphones, το ηλεκτρονικό εμπόριο μετά βίας θα υπήρχε στην Ινδονησία. Και η Shopee είναι μια πραγματικά διεθνής εταιρεία: δραστηριοποιείται σε οκτώ χώρες. Η μητρική της εταιρεία έχει την έδρα της στη Σιγκαπούρη και ανήκει εν μέρει στην Tencent, έναν κινεζικό τεχνολογικό κολοσσό.

Αλλά η ιστορία είναι κάπως πιο περίπλοκη στην Ινδονησία, μια χώρα που ταυτόχρονα αγκαλιάζει την παγκοσμιοποίηση αλλά και της αντιστέκεται. Ο Jokowi έχει ένστικτα προστατευτισμού και είναι επιφυλακτικός με την Κίνα. Τον Οκτώβριο, η κυβέρνησή του απαγόρευσε το TikTok Shop, τον κύριο αντίπαλο του Shopee, που συνδέεται με την TikTok, τον κινεζικό γίγαντα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Απαγόρευσε επίσης την πώληση εισαγόμενων αγαθών αξίας μικρότερης των 100 δολαρίων σε όλες τις πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου, ελπίζοντας ότι αυτό θα ενισχύσει τις τοπικές επιχειρήσεις όπως την Patris.

Οι κάτοικοι του χωριού της Φατιμά γνωρίζουν ελάχιστα τις πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνονται στη μακρινή πρωτεύουσα. Εκτιμούν όμως την εκπληκτική ποικιλία αγαθών που το ηλεκτρονικό εμπόριο καθιστά διαθέσιμα σε απομακρυσμένα μέρη, μερικά από τα οποία φέρνουν πραγματική χαρά. Και βλέπουν, στη διάδοση της τεχνολογίας, νέες ευκαιρίες για να κερδίσουν τα προς το ζην.

Κοντά στο σπίτι της Φατιμά, ζει η Rizki Nur Annisa, μια νεαρή γυναίκα που φτιάχνει κράκερ ψαριών. Για γενιές η οικογένειά της αποξήρανε τα ψάρια, τα μετέτρεπε σε τραγανά σνακ και τα πήγαινε με βάρκα στην τοπική αγορά. Όταν χτύπησε η πανδημία, δεν μπορούσαν να φύγουν από το σπίτι. Όμως η Ρίζκι ήξερε τι να κάνει. Συνδέθηκε στο Shopee και άρχισε να πουλάει τα σνακ ψαριού στο διαδίκτυο.

Ο.Τ.