Αγιος Χαράλαμπος: Ο προστάτης από την πανούκλα και η λατρεία των Αθηναίων

 Σάββατο, 10 Φεβρουαρίου, 2024

Τσώλη Χ. Μαρία

Σήμερα γιορτάζουμε τον πολιούχο του Πύργου.

Πώς ο Αγιος Χαράλαμπος ξόρκιζε το κακό, τις λοιμώδεις νόσους και την πανούκλα. Γιατί οι Αθηναίοι του έτρεφαν μεγάλο σεβασμό, γιατί γεωργοί και κτηνοτρόφοι τον τιμούσαν - Ποιους περιλαμβάνει το εορτολόγιο, στις 10 Φεβρουαρίου, ημέρα της μνήμης του.

Πολύ αγαπητός στους Χριστιανούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι ο Αγιος Χαράλαμπος – ο Ιερομάρτυρας και θαυματουργός –  καθώς στη χάρη του προσέφευγαν σε στιγμές δύσκολες και απειλητικές για να προστατευθούν από τις λοιμώδεις νόσους και ιδίως από την πανούκλα, τόσο στα χρόνια που ο ίδιος έζησε (90-203μχ), όσο και μετέπειτα, σε χρονικές περιόδους που οι λοιμοί ήταν σε έξαρση και αποδεκάτιζαν τον πληθυσμό.

Αυτός είναι και ο λόγος που ο Αγιος Χαράλαμπος εικονογραφείται είτε πατώντας με τα δυο του πόδια πάνω στην πανώλη,  – απεικονίζεται ως μία τερατόμορφη γυναίκα που βγάζει φωτιά από το στόμα – είτε κρατώντας με το αριστερό του χέρι το μικρό κερασοφόρο, μαύρο σώμα της – παραπέμπει στη μορφή του σατανά –  και με το δεξί του τον Σταυρό.

Η αγιότητά του ήταν σπουδαία και αυτό προκύπτει και από το γεγονός ότι πολλές είναι οι εκκλησίες στη χώρα μας οι οποίες έχουν το όνομά του αλλά και οι πόλεις που τον έχουν ανακηρύξει πολιούχο Άγιό τους.

Η λατρεία των Αθηναίων στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Από το συγγραφικό έργο του Θεοδόσιου Βενιζέλου προκύπτουν ενδιαφέροντα στοιχεία για την λατρεία του Αγίου Χαράλαμπου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, με λατρευτικές τελετές που λάμβαναν χώρα  στην Αθήνα αλλά και τη Σαλαμίνα.

Ο συγγραφέας αναφέρεται στους δύο λοιμούς της πανούκλας, τον πρώτο το 1789 και το δεύτερο το 1792. Οι κάτοικοι των Αθηνών, τόσο πριν αλλά πολύ περισσότερο μετά τα δύο «θανατικά», – όπως εκείνοι τα αποκαλούσαν – τιμούσαν τον Αγιο Χαράλαμπο με πολύ ιδιαίτερες τελετουργίες και του ζητούσαν να τους προφυλάξει από τους λοιμούς και τις ασθένειες. Οι τελετές αυτές και ο τρόπος διεξαγωγής τους  παρέπεμπαν περισσότερο σε λατρεία των Αρχαίων χρόνων, παρά των Χριστιανικών.

Το αλέτρι και το καράβι

Την ημέρα της γιορτής του Αγίου Χαράλαμπου, 40 μονοστέφανες γυναίκες των Αθηνών – δηλαδή παντρεμένες μόνο μία φορά και με τους άντρες τους εν ζωή – προσέφεραν χρήματα για να κατασκευάσουν ένα μικρό αλέτρι και ένα αργυρό καράβι. Στη συνέχεια έζευαν στο αλέτρι δύο δίδυμα μοσχαράκια και έκαναν τρεις φορές το γύρο της πόλης.

Στο μεταξύ, νωρίτερα είχαν γράψει τα ονόματα των ασθενειών που τους απειλούσαν σε ένα χαρτί και το τοποθετούσαν μέσα στο αργυρό καραβάκι.

Το «κακό» και το κολονάκι

Ο γύρος της πόλης ολοκληρωνόταν κάπου στην οδό Πειραιώς όπου εκεί οι μετέχοντες στη λιτανεία έσφαζαν τα δύο νεαρά μοσχάρια στο όνομα του Αγίου και αφού έσκαβαν έναν λάκκο, έθαβαν εκεί τα θυσιασμένα ζώα, το αλέτρι τους και το καράβι, τοποθετώντας από πάνω ένα κολονάκι, ώστε να αποκλείσουν την περίπτωση «το κακό» να αναδυθεί και πάλι στην επιφάνεια.

Αυτή η τακτική αποτελούσε ξόρκι για την εποχή. Ηταν σύνηθες να «θάβουν» το κακό και να επισφραγίζουν την ταφή του με το κολονάκι που κανείς δεν έπρεπε να μετακινήσει για ευνόητους λόγους.

Χειροποίητη Μοναστηριακή εικόνα Άγιος Χαράλαμπος ο Ιερομάρτυρας σε φυσικό ξύλο

Σύμφωνα με τον Δημήτριο Γρ. Καμπούρογλου οι Αθηναίοι, έσερναν το άροτρο χαράσσοντας γύρω από την πόλη τον αποκαλούμενο «μαγικό κύκλο» στα όρια του οποίου θα εμποδιζόταν η πανούκλα να μπει στην πόλη των Αθηνών.

Μάλιστα, όπως αναφέρει ο ιστοριοδίφης, στην πομπή με τα μικρά βόδια, προπορευόταν ως «φλάμπουρο» το λεγόμενο «πουκαμισάκι» του Αγίου Χαράλαμπου.

Το πουκαμισάκι του Αγίου Χαράλαμπου

Το «πουκαμισάκι» είχαν φτιάξει από βαμβάκι οι σαράντα μονοστέφανες γυναίκες αφού έγνεσαν και ύφαναν το ύφασμα. Την επομένη της λιτανείας του Αγίου το έκοβαν σε μικρά κομμάτια και τα μοίραζαν στους Αθηναίους και τις Αθηναίες ως φυλακτό από το κακό των λοιμών.

Το έθιμο με το πουκαμισάκι το συναντάμε επίσης στην πόλη της Πρέβεζας η οποία – μεταξύ άλλων πόλεων – τιμά τον Αγιο Χαράλαμπο ως πολιούχο της.

Στην εικόνα λοιπόν του Αγίου Χαράλαμπου, στο ναό που φέρει το όνομά του, οι πιστοί της Πρέβεζας κρεμάνε πλήθος αφιερωμάτων. Από τα αφιερώματα αυτά δεν λείπει το χαρακτηριστικό «πουκαμισάκι» το λεγόμενο «μονομερίτικο» καθώς, γνέφεται, υφαίνεται και αφιερώνεται μέσα σε μία ημέρα.

Νύχτα είναι που συγκεντρώνονται οι Πρεβεζιάνες στο σπίτι μίας εξ αυτών, γνέφουν το βαμβάκι και υφαίνουν το ύφασμα για το πουκαμισάκι του Αγίου.

Σύμφωνα με τις λαογραφικές καταγραφές, η δέηση με το πουκαμισάκι του Αγίου Χαράλαμπου έρχεται από πολύ μακριά. Ξεκίνησε την εποχή του βίου του (90 – 203) και συνδέεται με γεγονός που αναφέρεται στη θαυματουργή του δράση.

Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, τον Αγιο επισκέφτηκαν χωρικοί που εγκατέλειψαν την πατρίδα τους μιας και χρειάζονταν τη βοήθειά του καθώς το χωριό τους αποδεκατίστηκε από την πανούκλα.  Για να τον ευχαριστήσουν για την προστασία που τους προσέφερε του δώρισαν ένα πουκάμισο που μέσα σε μία ημέρα έγνεψαν, έπλεξαν και στο τέλος έραψαν.

Προστάτης των γεωργών

Ο Αγιος Χαράλαμπος προστατεύοντας από τις ασθένειες έγινε και προστάτης των γεωργών καθώς προστάτευε από αυτές και τα ζώα.

Έτσι οι γεωργοί δεν τον παρέλειπαν από το εικονοστάσι τους καθώς προστατεύοντας το ζευγάρι τα βόδια τους με τα οποία «έκαναν» χωράφι – κτηνίατροι δεν υπήρχαν να αναζητήσουν βοήθεια – τους προσέφερε ανεκτίμητη βοήθεια. Κατά συνέπεια τον τιμούσαν πάντα στην γιορτή του.

Παλαιότερα οι ζευγολάτες, την παραμονή της γιορτής του Αγίου Χαράλαμπου άναβαν στα σπίτια τους μια μεγάλη λαμπάδα από καθαρό κερί στη μνήμη  του Ιερομάρτυρα και το καίγανε όλη τη νύχτα. Το πρωί συνέχιζαν τη δέηση πηγαίνοντας πρόσφορο στην εκκλησία για να λειτουργηθεί και ο Αγιος να φροντίσει κατ’ αρχήν την υγεία των ιδίων αλλά και να φυλάξει γερά τα βόδια τους, καθώς αυτά είναι που εξασφάλιζαν την επιβίωσή τους.

Προστάτης και των κτηνοτρόφων

Στην Κρήτη

Στην Κρήτη ο Αγιος Χαράλαμπος δε τιμάται μόνο από τους γεωργούς αλλά και από τους κτηνοτρόφους. Οι τσοπάνηδες τον επικαλούνται όταν τα «ζωντανά» τους δείχνουν ότι δεν πάει καλά η υγεία τους  και τον παρακαλούνε φροντίσει για τη θεραπεία τους.

Στη Λέσβο

Στην Αγία Παρασκευή της Λέσβου, την ημέρα της γιορτής του σφάζουνε ένα ταύρο και διοργανώνουν αγώνες με άλογα – έθιμο που συνηθίζεται στη Λέσβο και σε άλλες περιπτώσεις.

Πολιούχος σε πολλές πόλεις της χώρας

Εκτός από την πόλη της Πρέβεζας ο Αγιος Χαράλαμπος είναι πολιούχος και των Φιλιατρών, του Πύργου, του Ληξουρίου, της Κέας, των Παξών, της Κρήνης της Μικράς Ασίας (Τσεσμέ) ενώ με μεγάλη λαμπρότητα γιορτάζεται η μνήμη του  στα  Ιλίσσια της Αθήνας και στο Πεδίο του Αρεως.

Τα Φιλιατρά  είναι ο τόπος που κατά την σύγχρονη εκκλησιαστική παράδοση συντελέστηκε ένα από τα μεγαλύτερα σύγχρονα θαύματα του Αγίου κατά την περίοδο της κατοχής από τους Γερμανούς.

Πώς ο Αγιος Χαράλαμπος έσωσε τα Φιλιατρά από τους Γερμανούς

‘Οπως αναφέρεται σε πλήθος καταγραφών, το 1943, στα Φιλιατρά Μεσσηνίας,  ο γερμανός διοικητής Φιλιατρών Κοντάου έλαβε εντολή από το στρατηγείο Τριπόλεως, να κάψει την πόλη, να εκτελέσει τους αξιωματούχους, να συλλάβει 1500 κατοίκους και να τους στείλει σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία.  Είχε προηγηθεί επιτυχημένο σαμποτάζ ομάδας ανταρτών κατά του κατακτητή.

Ο ιερέας των Φιλιατρών Θεόδωρος Κωτσάκης έκανε ότι μπορούσε για να αλλάξει την απόφαση αυτή και να γλιτώσει τον τόπο του αλλά δεν καταφέρε το παραμικρό. Ετσι κάλεσε του Φιλιατρινούς να προσευχηθούν στον Αγιο Χαράλαμπο για να τους  γλιτώσει από τη μανία του κατακτητή.

Ο Αγιος Χαράλαμπος εμφανίστηκε στον ύπνο του γερμανού διοικητή Κοντάου και του ζήτησε να ακυρώσει την καταστροφή της πόλης. Μάλιστα  κατά τη διάρκεια της νύχτας εμφανίστηκε τρεις φορές στον ύπνο του διοικητή προκειμένου να καταφέρει να τον αποτρέψει.

Ο διοικητής τα ξημερώματα, κατά τα λεγόμενά του, άκουσε στον ύπνο του φωνές και κλάματα από βασανιζμένους ανθρώπους και θρήνους από γυναίκες που έκλαιγαν για την κακοτυχία των παιδιών τους. Οι φωνές αυτές ήρθαν και προστέθηκαν στις προτροπές του Αγίου Χαράλαμπου με αποτέλεσμα να ακυρώσει την εκτέλεση της απόφασης και  να αναστείλει την καταστροφή της πόλης.

Στη συνέχεια ζήτησε από ιερείς της πόλης να τον οδηγήσουν στην εκκλησία του Αγίου Χαράλαμπου όπου στην εικόνα του αναγνώρισε τη μορφή που τον επισκέφτηκε στον ύπνο του. Εκτοτε πίστεψε στον Χριστιανισμό και επισκεπτόταν συχνά τα Φιλιατριά κατά τη μέρα μνήμης του Αγίου.

Η διάσωση των κατοίκων του Πύργου από την πανώλη

Ο Αγιος Χαράλαμπος λατρεύεται με ιδιαίτερη ευλάβεια και από τους κατοίκους της πόλης του Πύργου τους οποίους σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση διέσωσε από τρομερή επιδημία πανώλης, το 1860.

Οπως αναφέρεται, η νόσος εξαλείφθηκε μετά από την θερμή προσευχή των πιστών στη χάρη του Αγίου Χαράλαμπου. Επιπλέον αναφέρεται ότι οι κάτοικοι του Πύργου είδαν τον Αγιο να σπρώχνει με τη ράβδο του ένα λευκό σαν βαμβάκι νέφος μέχρι που το έριξε στη θάλασσα.

Ο Πύργος συνδέει και πολλές άλλες δύσκολες στιγμές της ιστορίας του που τελικά είχαν θετική έκβαση με την παρέμβαση του Αγίου Χαράλαμπου με τελευταία τον σεισμό της 26ης Μαρτίου 1993.

Γιατί αναφέρεται ως Ιερομάρτυρας

Ο Αγιος Χαράλαμπος δε φέρει μόνο το προσωνύμιο του θαυματουργού για όλους τους λόγους που προαναφέραμε αλλά φέρει και αυτό του Ιερομάρτυρα καθώς ήταν ιερέας και υπέστη σειρά μαρτυρίων για να απαρνηθεί την πίστη του.

Οπως αναφέρει ο καθηγητής Λάμπρος Κ. Σκόντζος ο Αγιος Χαράλαμπος γεννιέται το 90 μ.Χ. στη Μαγνησία, πιθανότατα, της Θεσσαλίας, κατ’ άλλους στην Μαγνησία της Μ. Ασίας. Ο βίος του είναι ιδιαίτερα μακρύς και εξελίσσεται στη διάρκεια τριών αιώνων καθώς πεθαίνει το 203 μ.χ. σε ηλικία 113 ετών.

Η ανατροφή του είναι χριστιανική. Το 130 μ.χ. γίνεται ιερέας και υπηρετεί την Εκκλησία της Μαγνησίας αναλαμβάνοντας μεγάλο έργο στη διάδοση του Χριστιανισμού.

Ζει το δεύτερο αιώνα και βιώνει τους σκληρούς και απάνθρωπους διωγμούς σε βάρος των Χριστιανών.

Όταν ο Σεβήρος ξεκίνησε διωγμό κατά των χριστιανών, ο ιερέας Χαράλαμπος συνελήφθη από τον έπαρχο Λουκιανό και υποβλήθηκε σε φρικτά βασανιστήρια.

Τα φρικτά βασανιστήρια και οι βασανιστες και μετέπειτα άγιοι Πορφύριος και Βάπτος

Ο Λουκιανός προσπάθησε να τον θανατώσει με το ξίφος του, όμως το χέρι του αποκόπηκε και έμεινε κρεμασμένο στο σώμα του Χαράλαμπου. Ο Άγιος προσευχήθηκε να επανέλθει το χέρι του έπαρχου στη θέση του, όπως και έγινε.

Ποιοι Αγιοι γιορτάζουν μαζί του και γιατί

Μαζί του, στις 10 Φεβρουαρίου γιορτάζουν και οι Αγιοι Πορφύφιος και Βάπτος. Πρόκειται για τους δύο από τους σκληρούς βασανιστές του, οι οποίοι βλέποντας τον ηρωισμό και την ανεξικακία πέταξαν τα μαχαίρια και φώναξαν: «Είμαστε και εμείς Χριστιανοί». Το αποτέλεσμα ήταν να μαρτυρήσουν την ίδια στιγμή. Αποκεφαλίστηκαν πριν τον Αγιο Χαράλαμπο.

Ο αποκεφαλισμός του Αγίου Χαράλαμπου σε ηλικία 113 ετών

Το εορτολόγιο – Ποια ονόματα και ποια υποκοριστικά γιορτάζουν

Σήμερα, 10 Φεβρουαρίου, του Αγίου Χαράλαμπου, γιορτάζουν οι: Χαράλαμπος, Χαρίλαος, Χαραλάμπης, Χάρης, Χάμπος, Λάμπης, Λάμπος, Λαμπίας, Μπάμπης, Μπάμπος, Χαραλαμπία, Χαραλαμπή, Λαμπή, Λάμπω, Μπαμπίνα, Μπήλιω, Μπιλιώ, Μπία, Χάμπη.

TO BHMA