Oι «Άρχοντες» του Οικουμενικού Πατριαρχείου -Το τζετ-σετ, η τελετή, η ιστορία

Δευτέρα, 27 Μαΐου, 2024

2

Μαρία Αντωνιάδου

Τα μέλη του πολυθρύλητου Τάγματος των Αρχόντων του Οικουμενικού Πατριαρχείου - Σε ποιους και πότε δίνεται ο τίτλος

Μέγας λογοθέτης, ρεφενδάριος, ρήτωρ, πρωτονοτάριος, έκδικος, μαΐστωρ. Τίτλοι μιας άλλης εποχής που ολοκλήρωσε τον κύκλο της με την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο πέντε αιώνες μετά διατηρεί στο ακέραιο τους τίτλους που δίνονταν σε κορυφαίους αξιωματούχους και κληρικούς από τους ρωμαίους (βυζαντινούς) αυτοκράτορες.

Υπενθυμίζεται ότι  το 4ο Διεθνές Συνέδριο των Αρχόντων του Οικουμενικού Πατριαρχείου με κεντρικό θέμα: «Προστασία της Θρησκευτικής Ελευθερίας, της Δημοκρατίας και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων», πραγματοποιείται στην Αθήνα κατά το τετραήμερο 26-29 Μαΐου.

Ποιοι και πότε παίρνουν τον τίτλο

Ο βιομήχανος Παναγιώτης Αγγελόπουλος, ο εφοπλιστής Γιάννης Λάτσης, ο επιχειρηματίας Σωκράτης Κόκκαλης, ο έμπορος Κωνσταντίνος Δαφέρμος και δεκάδες άλλοι γνωστοί επιχειρηματίες, καθηγητές πανεπιστημίου, άνθρωποι της διανόησης και της τέχνης είναι οι μεγάλοι κληρονόμοι των τίτλων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Μπορεί οι τίτλοι αυτοί να μην τους δόθηκαν από τον Ιουστινιανό, τον Λέοντα τον Στ’, τον Μεγάλο Θεοδόσιο ή τον Βασίλειο Βουλγαροκτόνο, τους πήραν όμως από τον Οικουμενικό Πατριάρχη και αποτελούν μια ελάχιστη ένδειξη της τιμής, της αγάπης και του σεβασμού που τρέφει το Πατριαρχείο στους ανθρώπους αυτούς.

Ο οβολός των πλουσίων του διεθνούς «τζετ σετ» δεν έχει καμία αξία για το Πατριαρχείο και την Εκκλησία αν δεν διατίθεται για έναν συγκεκριμένο σκοπό. Η μόρφωση και η γνώση αν δεν έχει ιδιαίτερη σημασία δεν αποτελεί μέσο επίλυσης των προβλημάτων που ταλανίζουν την ανθρωπότητα και την Εκκλησία.

Τα μέλη του πολυθρύλητου Τάγματος των Αρχόντων του Οικουμενικού Πατριαρχείου μπορεί να είναι στυγνοί επιχειρηματίες, σκληροί διαπραγματευτές ή καθηγητές πανεπιστημίου μεγάλου κύρους, αυτό όμως δεν τους εμποδίζει να βοηθούν την Εκκλησία με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.

Οι ανακαινίσεις ναών που επί αιώνες παρέμεναν κατεστραμμένοι, η διοργάνωση συνεδρίων, η προώθηση των θέσεων της Εκκλησίας στα διεθνή φόρουμ, η ανάπτυξη πολιτιστικής και εκπαιδευτικής δράσης για τη συνέχιση της ζωής και της ιστορίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου, η μετάφραση βιβλίων και η έκδοση περιοδικών και εφημερίδων είναι μερικοί από τους στόχους των Αρχόντων του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Σήμερα όλα τα πατριαρχεία διαθέτουν τους δικούς τους Αρχοντες και αποδίδουν ειδικά παράσημα σε προσωπικότητες οι οποίες εργάζονται για το καλό της Εκκλησίας και της ανθρωπότητας. Το πλέον όμως ξακουστό και πολυθρύλητο είναι το Τάγμα των Αρχόντων του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Ο τίτλος του Αρχοντα εμφανίζεται στη ζωή της Εκκλησίας για πρώτη φορά τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Δινόταν σε μια τάξη αξιωματούχων που ονομάζονταν οφικιάλιοι. Αρχικά δινόταν μόνο στους κληρικούς. Με την πάροδο του χρόνου, στη βυζαντινή εποχή, οι τίτλοι αυτοί αυξάνονται σε αριθμό και οι περισσότεροι τιτλούχοι είναι λαϊκοί. Μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας οι τίτλοι και οι διακρίσεις δίνονται μόνο σε εκείνους οι οποίοι εργάζονται για το καλό της Εκκλησίας.

Η τελετή του οφικίου

«Κέλευσον, κελεύσατε, κέλευσον, Δέσποτα Αγιε, τον νυν προσφερόμενόν Σοι». Με τα λόγια αυτά δύο διάκονοι οδηγούν ενώπιον του Οικουμενικού Πατριάρχη τον υποψήφιο Αρχοντα. «Η μετριότης ημών διά της Χάριτος του Παναγίου και Τελεταρχικού Πνεύματος προχειρίζεται σε τον Εντιμότατον Αρχοντα της του Χριστού Αγίας και Μεγάλης Εκκλησίας» δηλώνει ο Οικουμενικός Πατριάρχης και ενδύει τον Αρχοντα με μανδύα και του δίνει μια αναμμένη λαμπάδα ενώ όσοι παρακολουθούν την Ακολουθία αναφωνούν: «Αξιος… Αξιος!».

Σήμερα 389 άνδρες και γυναίκες είναι οφικιάλιοι του Οικουμενικού Πατριαρχείου: Από την Εκκλησία της Ελλάδος 138, από την Αρχιεπισκοπή Θυατείρων και Βρετανίας 135, από την Αρχιεπισκοπή Νέας Ζηλανδίας 14, από την Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας 25, από τη Μητρόπολη Βελγίου 10, από την Ελβετία 30, από τη Γαλλία 18, από τη Γερμανία 8, από την Ιταλία 5 και από την Τουρκία 11. Ολοι οι Αρχοντες του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι μέλη της Αδελφότητας «Παναγία η Παμμακάριστος» που συστήθηκε το 1991 και εδρεύει στην Αθήνα.

Μία φορά τον χρόνο (την Κυριακή της Σαμαρείτιδος) όλοι οι Αρχοντες επισκέπτονται το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Οι ρήτορες, οι ρεφενδάριοι και οι δικαιοφύλακες

* Μέγας λογοθέτης: Τίτλος της εποχής του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α’. Ο δεύτερος τη τάξει αμέσως μετά τον αυτοκρατορικό δικαστή και τον αυλικό σύμβουλο. Μετά την άλωση της Πόλης αποτελεί τον σύνδεσμο Πατριάρχη και σουλτάνου ενώ λαμβάνει μέρος και στη διαδικασία εκλογής Οικουμενικού Πατριάρχη. Σήμερα κατά τη διάρκεια της Πατριαρχικής Λειτουργίας στέκεται δεξιά του πατριαρχικού θρόνου και απαγγέλλει το σύμβολο της πίστεως. Ο κ. Παναγιώτης Αγγελόπουλος, ο άνθρωπος που διέθεσε τεράστια ποσά για την ανακαίνιση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, είναι ο μοναδικός που κατέχει αυτό τον τίτλο.

* Ρήτωρ: Στην προχριστιανική εποχή ήταν ο συμβολαιογράφος. Αργότερα είχε την ευθύνη της χριστιανικής εκπαίδευσης. Ηταν επικεφαλής μιας επίλεκτης ομάδας χριστιανών δασκάλων οι οποίοι είχαν επιλεγεί για τις ρητορικές ικανότητές τους και ήταν γνωστοί ως ελάσσονες ρήτορες. Σήμερα τον τίτλο του μεγάλου ρήτορα κατέχει ο ακαδημαϊκός, πρώην βουλευτής κ. Γιάγκος Πεζμαζόγλου.

* Μέγας χαρτοφύλαξ: Αξίωμα που δινόταν στον εκάστοτε προσωπικό γραμματέα του Πατριάρχη, ο οποίος ήταν διάκονος. Ο φύλακας των επίσημων εγγράφων και άλλων προνομιακών στοιχείων των Εκκλησιών. Με την έναρξη της Στ’ Οικουμενικής Συνόδου ο χαρτοφύλαξ, ο οποίος ήταν ο φύλακας των αρχείων της Αγίας Σοφίας, παρουσίασε κατ’ εντολήν του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Δ’ του Πωγωνάτου τα βιβλία με τις αποφάσεις και τους Κανόνες των προηγούμενων Συνόδων. Είχε το προνόμιο να κάθεται δίπλα στους μητροπολίτες. Τον τίτλο κατέχει σήμερα μεταξύ άλλων ο πρώην πρόεδρος του Αρείου Πάγου κ. Βασίλειος Κόκκινος.

* Ρεφενδάριος: Εκκλησιαστικό και πολιτικό αξίωμα του 5ου αιώνα. Η λέξη προέρχεται από το λατινικό «refero» που σημαίνει μεταφέρω, επαναφέρω πληροφορίες και ειδήσεις. Στους βυζαντινούς χρόνους ήταν ο έκτακτος, ο προσωπικός απεσταλμένος του Πατριάρχη σε διπλωματικές αποστολές. Κύριο αντικείμενό του η προώθηση όλων των αιτημάτων του Οικουμενικού Πατριάρχη στους πολιτικούς ηγέτες του κράτους. Τίτλος που δινόταν κυρίως σε λαϊκούς. Ο εφοπλιστής κ. Γιάννης Λάτσης είναι σήμερα ένας από τους ρεφενδαρίους του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

* Υπομνηματογράφος: Αξίωμα που δινόταν κυρίως σε διακόνους και κληρικούς. Ηταν ένας από τους πολυτιμότερους συνεργάτες του επισκόπου. Στα βασικά καθήκοντά του ήταν να καταγράφει τα πρακτικά εκλογής ενός νέου μητροπολίτη. Επιθεωρούσε το σώμα των υπαλλήλων του Αρχείου που απαρτιζόταν από κληρικούς και λαϊκούς. Ο ακαδημαϊκός κ. Μανούσος Μανούσακας είναι ένας από τους υπομνηματογράφους.

* Δικαιοφύλαξ: Με τη θέσπιση του χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας του κράτους από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α’ η Εκκλησία αποκτά για πρώτη φορά το δικό της Κανονικό Δίκαιο ενώ ταυτόχρονα κάνει την εμφάνισή του ο δικαιοφύλακας, ο οποίος προσφέρει τις υπηρεσίες του στην Εκκλησία. Ηταν σύμβουλος και προστάτης του δικαίου. Ο πρώην διοικητής του ΟΔΕΠ κ. Αθανάσιος Αρβανίτης είναι δικαιοφύλακας του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

* Μυρεψός: Ο τίτλος απονεμόταν στους γιατρούς. Σήμερα οι μυρεψοί παρασκευάζουν στο Πατριαρχείο κάθε 10 χρόνια το Αγιο Μύρο. Μυρεψός είναι ο Κωνσταντινουπολίτης κ. Πρόδρομος Θανάσογλου.

* Ιερομνήμων: Ο υπεύθυνος για την τακτοποίηση και συντήρηση του ναού. Στη Θάσο υπάρχει επιγραφή σύμφωνα με την οποία κατά τη διάρκεια του Βυζαντίου υπήρξε ιερομνήμων που προΐστατο του δημόσιου Θησαυροφυλακίου. Τον τίτλο έχει σήμερα ο πρώην ο διοικητής της Εμπορικής Τράπεζας κ. Παναγιώτης Πουλής.

* Νομοφύλαξ: Τίτλος που για πρώτη φορά απονεμήθηκε τον 11ο αιώνα στον Ιωάννη Ψιφιλίνο από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θ’ τον Μονομάχο, ο οποίος επανίδρυσε το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης. Ο Ι. Ψιφιλίνος ήταν ο επικεφαλής της Νομικής Σχολής. Ανάμεσα στους γνωστούς νομοφύλακες είναι ο πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου κ. Απόστολος Μπότσος.

* Ορφανοτρόφος: Ο διευθυντής (κληρικός) των ορφανοτροφείων κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο τίτλος απονεμόταν και στους ευγενείς και στους επιχειρηματίες που με τα χρήματά τους βοηθούσαν στη συντήρηση των ορφανοτροφείων. Ορισμένοι από τους κληρικούς ανήλθαν στο αξίωμα του Πατριάρχη ενώ οι ευγενείς ήταν κυρίως μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Ο επιχειρηματίας κ. Γεράσιμος Βασιλόπουλος φιγουράρει ανάμεσα στα ονόματα των σημερινών ορφανοτρόφων.

* Ακτουάριος: Τον 5ο αιώνα ο τίτλος ανήκε στον υπάλληλο που ήταν επιφορτισμένος με τη φύλαξη των αρχείων του κράτους. Τον 7ο αιώνα ήταν ο αρμόδιος για τα οικονομικά. Τον 12ο άρχισε να δίνεται ως τιμητική διάκριση σε γιατρούς. Γνωστός ακτουάριος ήταν ο Νικόλαος Μυρεψής, γιατρός των ανακτόρων της Νίκαιας επί αυτοκράτορος Ιωάννου Βατάτζη (13ος αιώνας). Ο καρδιοχειρουργός κ. Παναγιώτης Σπύρου ανήκει στους ακτουαρίους του Πατριαρχείου.

* Νοτάριος: Εκκλησιαστικό και πολιτικό αξίωμα. Στην προχριστιανική εποχή ήταν ο σημειογράφος. Τον 4ο αιώνα συναντούμε επισκόπους που προσλάμβαναν νοταρίους ως γραμματείς. Γνωστότερος υπήρξε ο Μέγας Αθανάσιος, διάκονος της Εκκλησίας της Αλεξανδρείας, ο οποίος αργότερα έγινε αρχιεπίσκοπος. Κύρια ενασχόλησή του η επικύρωση των εγγράφων. Είχε την τιμή να διαβάζει το Ευαγγέλιο στον Πατριαρχικό Ναό την Κυριακή των Βαΐων. Ο εφοπλιστής κ. Δημήτρης Πατέρας είναι σήμερα ένας από τους νοταρίους.

* Εκδικος: Εκκλησιαστικό αξίωμα του 2ου αιώνα που αποδιδόταν σε όσους ήταν επιφορτισμένοι με την υπεράσπιση των δικαίων της Εκκλησίας. Στην Κωνσταντινούπολη ο ακριβής τίτλος ήταν «εκκλησιέκδικος». Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός με ειδική νομοθεσία ορίζει τον έκδικο ως νομικό σύμβουλο της Εκκλησίας.

* Διερμηνεύς: Στα χρόνια του Ηρόδοτου ο διερμηνέας ήταν ο ερμηνευτής των προφητειών. Στη βυζαντινή εποχή οι διερμηνείς είχαν ξεχωριστή θέση και συμμετείχαν ως μεταφραστές σε πολιτικές, στρατιωτικές και διπλωματικές διαπραγματεύσεις.

* Χαρτουλάριος: Ο υπεύθυνος του ιματιοφυλακίου του αυτοκράτορα. Τίτλος του 5ου αιώνα. Τον 6ο αιώνα ο Λέων Στ’ αναβαθμίζει τον χαρτουλάριο και τον διορίζει υπεύθυνο του κρατικού Θησαυροφυλακίου. Στην Εκκλησία ο χαρτουλάριος εκτελούσε χρέη ληξιάρχου. Επί αυτοκρατορίας Ιουστινιανού εκτελούσε εμπιστευτικές αποστολές. Χαρτουλάριος σήμερα είναι ο οικονομολόγος κ. Ιωάννης Γερονιμάκης.

* Πριμικήριος: Στη Ρώμη ήταν ο ανώτερος αξιωματούχος στα ανάκτορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στην εκκλησιαστική γραμματολογία είναι συνδεδεμένος με τους εκκλησιαστικούς γραμματείς – νοταρίους. Πρώτος τη τάξει μεταξύ διαφόρων αξιωματούχων που ήταν επιφορτισμένοι με υπουργικά αξιώματα.

* Πρωτοψάλτης: Υπεύθυνος για τις ακολουθίες στις μεγάλες αυτοκρατορικές γιορτές στον Ναό της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης. Είχε δύο βοηθούς, οι οποίοι ονομάζονταν δομέστιχοι.

* Λαμπαδάριος: Κύρια ενασχόληση του λαμπαδαρίου ήταν να φροντίζει τον φωτισμό των ναών, που γινόταν με λαμπάδες. Στους νεότερους χρόνους το αξίωμα δόθηκε στον αριστερό ιεροψάλτη του Πατριαρχικού Ναού.

* Εξαρχος: Τίτλος ανώτερων κληρικών με ευρύτερες διοικητικές δικαιοδοσίες ή εκπροσώπων του Πατριάρχη με ειδική αποστολή. Τον 6ο αιώνα ο έξαρχος επέβλεπε την αποστολή των εισφορών των ιερών μονών στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

* Κανστρίσιος: Ο βοηθός του αρχιερέα στο ιερό βήμα. Πρόκειται για αξίωμα που δινόταν κυρίως σε διακόνους.

* Δεπουτάτος: Ο σύνδεσμος του λαού με τον επίσκοπο και γενικά τον κλήρο. Τίτλος τον οποίο κατά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ο Πατριάρχης απένειμε και στον στεφόμενο αυτοκράτορα.

ΤΟ ΒΗΜΑ