Αμφίπολη: Νέα μοναδικά αριστουργήματα - Οι πανέμορφες γυναίκες από την ανασκαφή Όλα τα μυστικά της Αμφίπολης και τα σε

 Τετάρτη, 5 Ιουνίου, 2024

Όλα τα μυστικά της Αμφίπολης και τα σενάρια για τον άγνωστο «κάτοικο» του Τάφου, οι γυναίκες της περιοχής και το εντυπωσιακό ελληνιστικό σπίτι - Τα νέα ευρήματα και η ανάδειξη όλης της περιοχής μέχρι τους Φιλίππους με τους ανεκτίμητους θησαυρούς

Με το που φτάνουμε στην Αμφίπολη, κοντά στη σημερινή κοινότητα Νέας Μεσολακκιάς Σερρών, ανάμεσα στα δέντρα και τα γεμάτα με λουλούδια χωράφια νιώθουμε την ενέργεια που ήθελε το μέρος ως το περίοπτο κέντρο της αρχαιότητας, ήδη από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι την ίδρυση της ομώνυμης πόλης από τους Αθηναίους την εποχή του Περικλή αλλά και κατά τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια.

Με τα ευρήματα να εμπλουτίζονται διαρκώς από τις πρόσφατες ανασκαφές στην Αμφίπολη και με τις τελευταίες εξαγγελίες του περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας Απόστολου Τζιτζικώστα και της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη ότι ο Τύμβος Καστά θα είναι επισκέψιμος το 2027, η τεράστιας αρχαιολογικής σημασίας περιοχή, σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Ηροδότου και του Θουκυδίδη, επιβεβαιώνει και από κοντά το εντυπωσιακό της κλέος. Μπροστά μας απλώνεται μια τεράστια έκταση όπου κάποτε βρισκόταν εκτός από την αρχαία πόλη, στις εκβολές του ποταμού Στρυμόνα, η άκρως σημαντική της Ακρόπολη, το νεκροταφείο που βρίσκονταν εκτός των τειχών όπως ο άκρως εντυπωσιακός Τύμβος Καστά, τα διάφορα ιερά όπως αυτό της Κλειούς αλλά και οι πλούσιες οικίες που κάνουν ένα μέρος της Αμφίπολης να μοιάζει κυριολεκτικά με την Πομπηία!

Οι αρχαίοι μύθοι θέλουν την τεράστια περιοχή που εκτείνεται από την Αμφίπολη ως τους Φιλίππους ενώνοντας ουσιαστικά την Ανατολή με τη Δύση, ως το μέρος που λάτρεψαν οι θεοί και διεκδίκησαν διάφοροι κατακτητές και ηγετικές μορφές της Ιστορίας. Σύμφωνα με έναν από τους μύθους αυτούς, ο Δίας, που μετατράπηκε σε χρυσή βροχή και γονιμοποίησε τη Δανάη, γέμισε παντού τους πρόποδες του Παγγαίου με χρυσό! Πρόκειται για τις φλέβες χρυσού που κοσμούσαν σαν περίτεχνες χαλκογραφίες τους καταπράσινους λόφους, όπου έδωσαν περίοπτες μάχες οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες διεκδικώντας τον φυσικό πλούτο της Αμφίπολης.

Από αυτά τα ορυχεία έκοψε, άλλωστε, αργότερα τα νομίσματα ο Φίλιππος που τον έκαναν πανίσχυρο, όπως και τον γιο του Αλέξανδρο. Στους πρόποδες του Παγγαίου, μαζί με τις θεότητες που το προστάτευαν, εκτός από τα ορυχεία, ξεχώριζαν τα εύφορα εδάφη και ο ανεκτίμητος πλούτος του ποταμού που έκαναν την περιοχή πόλο έλξης για κάθε λογής κατακτητές, από τους Πέρσες ως τους Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι κατέφτασαν στα μέρη με στρατηγό τον περίφημο Βρασίδα ως απελευθερωτές. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Αθηναίοι κατέκτησαν την πόλη το 432 π.Χ., την εποχή της απόλυτης επικράτησής τους σε όλα τα πεδία, γνωρίζοντας ότι εδώ θα βρουν πηγή ατελείωτου πλούτου: από τα δάση προμηθεύονταν τα ξύλα με τα οποία έφτιαχναν τα πλοία, από τα ορυχεία το χρυσό και το ασήμι και από το ιδιαίτερα εύφορο έδαφος τις πρώτες ύλες όπως το σιτάρι. Η Αμφίπολη δεν ήταν μόνο η ιερή περιοχή αλλά και το μέρος που ο κάθε ηγέτης και αυτοκράτορας ήθελε για τον εαυτό του. 

Κάθε μικρή γειτονιά από αυτά τα μέρη ήταν, ωστόσο, θεοποιημένη με διαφορετικούς τρόπους και αρκεί μια βόλτα για να καταλάβεις τη σπουδαιότητά της: ακόμα βλέπεις στα βουνά τα ορυχεία, ακόμα γεύεσαι, όπως ακριβώς στα αρχαία χρόνια, το πιο ωραίο, ίσως, κρασί της χώρας, με τα οινοποιεία να πολλαπλασιάζονται διαρκώς - ένα πέρασμά μας από το Βιβλία Χώρα, με το κρασί του Oβηλος να θεωρείται ένα από τα επτά καλύτερα στον κόσμο, επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές. . Οι αμπελώνες και ο απέναντι σιτοβολώνες δείχνουν γιατί ο Διόνυσος, ο φρενήρης αυτός προστάτης του οίνου με τα στάχια του  και με τις μαινάδες του δεν είχε στήσει τυχαία εδώ το προπύργιο του. 

Είναι συγκινητικό να διασχίζεις τον κεντρικό δρόμο που ενώνει τις σύγχρονες μακεδονικές πόλεις και  να βλέπεις τις χαρακτηριστικές πινακίδες να γράφουν “Εγνατία Οδός” που, στην αρχαία εκδοχή της, ένωνε όλες αυτές τις περιοχές, από την Αμφίπολη έως τη Θεσσαλονίκη φτάνοντας μέχρι την μεταφερμένη στην Κωνσταντινούπολη πρωτεύουσα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Στο κέντρο αυτού του μαγικού τόπου σαν σημείο αναφοράς και σαν μόνιμη πυξίδα ξεχωρίζει το όρος Παγγαίο: στο ανατολικό άκρο του βουνού βρίσκονταν οι Κρηνίδες, που αργότερα θα μετονομαστούν σε Φίλιππους και στο δυτικό οι Εννέα Οδοί, που οι Αθηναίοι θα αποκαλέσουν Αμφίπολη. 

Ακόμα και σήμερα με τις ανασκαφές να φέρνουν διαρκώς στο φως θησαυρούς νιώθεις ότι εδώ συντελείται ένα βέβαιο θαύμα. Στέκεσαι, για παράδειγμα, στη μέση της Ακρόπολης στην Αμφίπολη και παρατηρείς από τη μια τον επιβλητικό Τύμβο Καστά, με το νέο στέγαστρο να κρύβει και να προστατεύει τους ανεκτίμητους θησαυρούς στο εσωτερικό του τάφου και από την άλλη τον απέραντο πλούτο της φύσης. Λίγο πιο πέρα, εκεί όπου φτάνει το μάτι, διακρίνεται το πανέμορφο ελληνιστικό σπίτι ενώ από την άλλη πλευρά, ξεχωρίζει το μουσείο που έστησε ο Αργύρης Μπακιρτζής από τους Χειμερινούς Κολυμβητές με τον λεγόμενο τάφο του Βρασίδα να βρίσκεται στο πίσω μέρος του-και τους θησαυρούς, όπως το χρυσό στεφάνι ελιάς με την ασημένια λάρνακα, όπου βρέθηκαν τα οστά που εικάζεται ότι ανήκουν στον περίφημο Σπαρτιάτη στρατηγό, να κοσμεί την είσοδο του μουσείου. Ηδη ο Θουκυδίδης, που πολέμησε στην περιοχή και εξορίστηκε κατόπιν εδώ ως ηττημένος, είχε προσφέρει τις απαραίτητες πληροφορίες για την τοποθεσία του τάφου του Βρασιδα, που ενίσχυσαν τις αρχαιολογικές θεωρίες για την ταύτιση του τάφου με τον επιφανή Σπαρτιάτη.

Οι γυναίκες της Αμφίπολης

Πρόσφατα ήρθαν στο φως από τις παρακείμενες ανασκαφές κι άλλες γυναικείες φιγούρες, όπως αυτές που γεμίζουν τις προθήκες του παλιού μουσείου -μέχρι να φτιαχτεί το νέο- οι οποίες μαζί με τα εντοιχισμένα αγάλματα με τις Σειρήνες που θρηνούσαν, τις διαφορετικές εκδοχές της Αρτέμιδος σε μια σειρά από πανέμορφα αγάλματα και φυσικά τις απειράριθμες Αφροδίτες, δείχνουν ότι η Αμφίπολη ήταν, εκτός από υπόθεση ηγετικών μορφών και αυτοκρατόρων, (και) γυναικεία υπόθεση. Μας εντυπωσιάζει όχι μόνο η επιβλητική Σφίγγα, που βρέθηκε στον περίφημο τάφο στον Τύμβο Καστά αλλά και οι πραγματικά πανέμορφες προτομές διαφόρων τύπων γυναικών που βρέθηκαν κατά τις πρόσφατες ανασκαφές και είναι εξαιρετικά διατηρημένες μέχρι σήμερα: ξεχωρίζουν με κόκκινο χρώμα οι λεπτομέρειες των υφασμάτων, τα περιδέραια στον λαιμό, τα άνθη που κρατάνε στο χέρι - αυτή η χαρακτηριστική έκφραση θλίψης στο πρόσωπο που φανερώνει ότι πρόκειται για προτομές που συνόδευαν τις νεκρές στους τάφους.

Σε όλα αυτά είχαμε την τύχη να ξεναγηθούμε στο ταξίδι που διοργάνωσε η “Πεδιάδα Πολιτισμού” (Φίλιπποι-Δράμα-Αμφίπολη), ένα πρόγραμμα που υλοποιείται από τις Αναπτυξιακές Εταιρείες Καβαλας, Δράμας και Σερρών, με στόχο την προβολή και προώθηση της περιοχής και τα θετικά αποτελέσματα του προγράμματος Leader. Εκεί είχαμε την τύχη να ξεναγηθούμε από την υπερδραστήρια Προισταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, δρα Δημητρία Μαλαμίδου, η οποία γνωρίζει την Αμφίπολη όσο λίγοι και δείχνει πραγματική αγάπη για όλα όσα έκαναν την αρχαία, ελληνιστική αλλά και ρωμαική αυτή πόλη τόσο σπουδαία. Αφού μας έδειξε τα διαφορετικά σημεία του αρχαιολογικού χώρου, καθώς Αμφίπολη δεν είναι μόνο ο Τύμβος Καστά, μας ανέλυσε τις διαφορετικές περιόδους που μετέτρεψαν την περιοχή σε ένα ζωντανό παλίμψηστο γεμάτο ιερά, αφιερωμένα σε εγχώριες και ξένες θεότητες, εντυπωσιακές οικίες και μια Ακρόπολη με το οκταγωνικό κτίριο και το τείχος που το περιβάλλει, το οποίο δικαιολογεί γιατί εδώ χτίστηκαν οι πρωτοχριστιανικές βασιλικές με τα εντυπωσιακά ψηφιδωτά.

Ποιος είναι θαμμένος

Οσο για τον τάφο, «δεν είμαστε σίγουροι για τον τον ένοικο του αλλά εικάζουμε ότι πρόκειται για κάποιον προύχοντα, που είχε σχέση με τη βασιλική οικογένεια» επισημαίνει χαρακτηριστικά. Θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι κάποιος αξιωματούχος ή εταίρος του Μεγάλου Αλεξάνδρου που είχε μείνει στην περιοχή, κάτι που, άλλωστε, επιβεβαιώνουν οι υπάρχουσες μαρτυρίες. Παρότι σταδιακά εγκαταλείφθηκε η αρχική θεωρία της αρχαιολόγου Κατερίνα Περιστέρη ότι ο τάφος ανήκε στον ίδιο τον στρατηλάτη και βασιλιά Μέγα Αλέξανδρο, κάποιοι επιμένουν ότι είναι πιθανό να είναι κάποιος στρατηγός, του με την κυρία Μαλαμίδου να υποστηρίζει ότι τα στοιχεία που έχουμε μέχρι σήμερα δεν αποδεικνύουν κάποια θεωρία. Η έφορος μας ξεναγεί στο εσωτερικό του περίφημου Τύμβου Καστά, όπου μας περιμένουν διάφορες εκπλήξεις. Με το που εισέρχεσαι καταλαβαίνεις ότι πρόκειται για ένα τεράστιας σημασίας και σπουδαιότητας μνημείο που δικαιολογεί τη φήμη του: οι μαρμάρινες Σφίγγες φυλάνε το εσωτερικό που χωρίζεται σε τρία μέρη, κάτι καθόλου συνηθισμένο για τέτοιο μνημείο. Απίστευτα είναι όχι μόνο τα ψηφιδωτά με κομμάτια μαρμάρου και κόκκινο κονίαμα που κοσμούν το εσωτερικό και τα συναντάμε στην ευρύτερη Μακεδονία, αλλά και το ταβάνι, το πάτωμα και η επένδυση με μάρμαρο Θάσου.

Το εντυπωσιακό ψηφιδωτό με την Αρπαγή της Περσεφόνης

 από τον Πλούτωνα με ψυχοπομπό τον Ερμή, που έχει μεταφερθεί εκεί για να προφυλαχθεί, αποκαλύπτει τη σπουδαιότητα του μνημείου και παραπέμπει άμεσα στο άλλο περίφημο ψηφιδωτό, τον Τάφο της Περσεφόνης, στο ανάκτορο των Αιγών. Δεξιά και αριστερά στέκουν οι Καρυάτιδες, ενώ στον τελευταίο θάλαμο του τάφου, που είναι και ο νεκρικός, βρέθηκαν διαφορετικά οστά που προφανώς αφορούν την ίδια οικογένεια σε ταφές που έγιναν σε μεταγενέστερες φάσεις. Οπως μας λέει η κυρία Μαλαμίδου, συνολικά βρέθηκαν οστά που αντιστοιχούν σε πέντε σκελετούς. Εννοείται ότι όλα τα στοιχεία-Καρυάτιδες, Αρπαγή της Περσεφόνης, Σφίγγες- δείχνουν πως πρόκειται για το βασίλειο του Κάτω Κόσμου. Οι εργασίες αναστήλωσης συνεχίζονται στο εσωτερικό του μνημείου ενώ όπως έχει αναγγελθεί από την Υπουργό Πολιτισμού θα αποκατασταθεί το σύνολο του περιμετρικού περιβόλου του τύμβου και όλοι περιμένουν με αγωνία και τη δημιουργία του νέου μουσείου, το οποίο, όπως μας είπε η Προισταμένη της Εφορείας, έχει ήδη προβλεφθεί μέσα από ΕΣΠΑ.

Το Ελληνιστικό Σπίτι

Μπορεί ο μιντιακός ντόρος να εστίασε το ενδιαφέρον στον τύμβο και στον τάφο που βρέθηκε, πριν από σχεδόν μία δεκαετία, αλλά η Αμφίπολη είναι πολλά πέρα από αυτό: είναι τα εντυπωσιακά μνημεία που δεσπόζουν στην καρδιά και τα πέριξ αυτής της υπέροχης πόλης καθώς και οι ανεκτίμητοι θησαυροί που κοσμούν τις προθήκες του μουσείου: αποκαλυπτικό ήταν το καλοδιατηρημένο ελληνιστικό σπίτι, το οποίο κατάφερε να προστατευθεί στο πέρας των χρόνων χάρη στο στέγαστρο, που ευτυχώς μπήκε εγκαίρως, όπως μας επεσήμανε η κυρία Μαλαμίδου, και δείχνει τον πλούτο της περιοχής.

Πρόκειται για ένα διώροφο σπίτι, με τα δύο δωμάτια του κάτω ορόφου να ξεχωρίζουν ακόμα και σήμερα και να παραπέμπουν όχι μόνο στα ελληνιστικά σπίτια της Δήλου, αλλά και σε εκείνα της Πομπηίας με τις άκρως εντυπωσιακές τοιχογραφίες. Μάλιστα τα συγκεκριμένα σχέδια και αυτό το κόκκινο χρώμα «δίνουν αυτή την τρισδιάστατη απόδοση στους χρωματιστούς πλίνθους», όπως μας λέει η κυρία Μαλαμίδου. Σύμφωνα με τον ισχυρισμό αυτό, το σπίτι είναι προγενέστερο των αντίστοιχων οικιών της Πομπηίας, όπως τη Σαμνιτική Οικία που ήταν η πρώτη που μαρτυρούσε αυτό το στυλ της ψευδαίσθησης του τρισδιάστατου. Είναι αυτή ακριβώς που κάνει τη διαφορά και συνιστά την επανάσταση της συγκεκριμένης τέχνης σε σχέση με την προγενέστερη ρωμαϊκή και για πρώτη φορά δεν τη συναντάμε στην Πομπηία, όπως ευρύτερα θεωρείται, αλλά εδώ σε αυτό το πλούσιο σπίτι στην Αμφίπολη.

Στους Φιλίππους

Το ταξίδι μας στους αρχαιολογικούς χώρους της Ανατολικής πλευράς της Μακεδονίας επεφύλασσε πολλές εκπλήξεις, όπως το πέρασμα από το άκρως εντυπωσιακό Σπήλαιο Αλιστράτης, ένα από τα ομορφότερα της Ευρώπης, στις Σέρρες, για να φτάσουμε τελικά, διασχίζοντας όλα τα σημαντικά κέντρα, στη σκιά του Παγγαίου, στους εμβληματικούς Φιλίππους. Πρόκειται για ένα μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς UNESCO με τεράστιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον που φανερώνει όχι μόνο το πέρασμα από την αρχαιότητα στον πρωτοχριστιανικό κόσμο, αλλά και από τον παγανισμό στον χριστιανισμό. Κρίσιμη για την περιοχή, όπως αποδείχθηκε, ήταν η μάχη των Φιλίππων, ανάμεσα στον Κάσιο Βρούτο και τον Μάρκο Αντώνιο-Οκταβιανό, που έμελλε τελικά να προκρίνει τη δύση της ρωμαϊκής επικράτειας στην περιοχή. Η πόλη που ιδρύθηκε το 360 π.Χ. οφείλει το όνομά της στον Φίλιππο τον Β’ που την κατέλαβε, λίγα χρόνια αργότερα, δίνοντάς της τη χαρακτηριστική αίγλη. Το αρχαίο θέατρο φαίνεται να μετατράπηκε σε περίφημη αρένα για τους μονομάχους, με τις επιγραφές να ξεχωρίζουν, ακόμα και να φέρουν τα χαρακτηριστικά ονόματά τους.

Το θέατρο σε εισάγει με τον ιδανικότερο τρόπο στην υποβλητικότητα του αχανούς χώρου των Φιλίππων, που συνδέει τις διαφορετικές εποχές και θρησκείες, και βρίσκεται στην είσοδο και δίπλα στο διοικητικό κέντρο των Φιλίππων και στην κεντρική αγορά (ένα άγαλμα της Τύχης δείχνει τα όρια της αρχαίας Εγνατίας Οδού). Ξεχωρίζει η επιβλητική βασιλική του Αποστόλου Παύλου που δημιουργήθηκε κοντά σε έναν υπόγειο μακεδονικό τάφο και ένα ηρώο που φαίνεται να είναι αφιερωμένο σε κάποιο μύστη των Καβειρίων - άλλη μία απόδειξη ότι εδώ λατρεύονταν διαφορετικές θρησκείες και λάμβαναν χώρα διάφορα μυστήρια. Λέγεται πως ο μιθραϊσμός, που είχε φτάσει μέχρι εδώ μέσω των Ρωμαίων, άνοιξε τον δρόμο στον Χριστιανισμό και τη λατρεία του: δεν είναι τυχαίο ότι αυτή την περιοχή επέλεξε ο Απόστολος Παύλος για να διδάξει τη νέα θρησκεία και να βαφτίσει την πρώτη χριστιανή, την Αγία Λυδία τη Φιλιππησία. Μαζί με τον Φίλιππο, είναι άλλωστε τα δύο πρόσωπα που χαρίζουν στην περιοχή τη διαρκή της αίγλη. 

Στον χώρο των Φιλίππων μάς ξενάγησε η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καβάλας Σταυρούλα Δαδάκη, η οποία μας ενημέρωσε για τις τελευταίες εργασίες που έχουν γίνει και έχουν αναδείξει τον χώρο, αλλά και για την πορεία των ανασκαφών που εξακολουθεί να φέρνει στο φως πολύτιμους θησαυρούς. Χαρακτηριστική είναι η σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη μιας κεφαλής αγάλματος του 2ου ή των αρχών του 3ου μ.Χ. αι. που φαίνεται να ανήκει σε άγαλμα του θεού Απόλλωνα -και λόγω της απαράμιλλης ωραιότητάς του- ενώ στον μαρμαροστρωμένο δρόμο της Αρχαίας Εγνατίας εντοπίστηκαν νομίσματα του αυτοκράτορα Λέοντος ΣΤ’, που βοηθούν να προσδιοριστεί με ακρίβεια η διάρκεια της χρήσης του δρόμου.

ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ