Παρίσι: Η ιστορία της Πόλης του Φωτός

Δευτέρα, 15 Ιουλίου, 2024

Σημαντικές στιγμές στην ιστορία της Πόλης του Φωτός, που ετοιμάζεται να φιλοξενήσει για τρίτη φορά Ολυμπιακούς Αγώνες, ξεκινώντας από τα πανάρχαια χρόνια και φθάνοντας στις μέρες μας.

Κοσμάς Βίδος

«Fourmillante cité, cité pleine de rêves» χαρακτηρίζει το Παρίσι ο Σαρλ Μποντλέρ που γεννήθηκε και έζησε εκεί: «Πόλη πολυσύχναστη, πόλη όνειρα γεμάτη». Ο ποιητής αναφέρεται βεβαίως σε μια (σχετικά μικρή) πόλη των 600.000 κατοίκων, αφού αυτός ήταν ο πληθυσμός της στα μέσα του 19ου αιώνα.

Τώρα πια τα πλήθη που καθημερινά κινούνται στους δρόμους του απέραντου Παρισιού ξεπερνούν τα 13.000.000 (στη μητροπολιτική περιοχή), με την Πόλη του Φωτός να θεωρείται όχι μόνο το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της Γαλλίας αλλά και ένα από τα πολυπληθέστερα της Ευρώπης.

Και γιατί «Πόλη του Φωτός»; Πολύ απλά επειδή το Παρίσι ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα στους κεντρικούς δρόμους της οποίας τοποθετήθηκαν το 1828 λάμπες γκαζιού. Και έλαμψαν οι φαρδιές λεωφόροι και οι μεγαλοπρεπείς πλατείες.

Ο Πύργος του Άιφελ την περίοδο της κατασκευής του, τον Νοέμβριου του 1888. Photo Credits: Photo-AFP-Visualhellas

Και φωταγωγήθηκαν λαμπρά τα εμβληματικά μέγαρα. Και έτσι, μέσα στην παραμυθένια φωτοχυσία, τα είδωλά τους καθρεφτίστηκαν στα νερά του Σηκουάνα δημιουργώντας αντανακλάσεις μαγικές, μια μοναδική υπερπαραγωγή που ακόμα και σήμερα εντυπωσιάζει και συγκινεί τον επισκέπτη.

Αυτό είναι το Παρίσι με τις μυθιστορηματικές εικόνες του, το Παρίσι που γοητεύει τα εκατομμύρια των τουριστών, οι οποίοι συνωστίζονται όλες τις εποχές του χρόνου στους δρόμους του και που το ψηφίζουν ως μία από τις ομορφότερες (αν όχι την ομορφότερη) πρωτεύουσες του κόσμου. Αυτή είναι εν συντομία η ιστορία της πόλης που ετοιμάζεται να υποδεχθεί για τρίτη φορά (μετά το 1900 και το 1924) Ολυμπιακούς Αγώνες.

Εν αρχή ην Λουτέτια

Σύμφωνα με ανασκαφές που έγιναν στο Μπερσί (στο 12ο Δημοτικό Διαμέρισμα), εκεί όπου σήμερα στέκει το Παρίσι ζούσαν άνθρωποι ήδη από το 4200 π.Χ., ίσως και ακόμα παλαιότερα. Ας πούμε όμως πως η ιστορία της πόλης ξεκινά το 259 π.Χ., οπότε στις όχθες του Σηκουάνα εγκαταστάθηκαν οι Παρίσιοι. Από αυτούς προέρχεται το όνομα με το οποίο αποκαλούμε σήμερα την πόλη.

Επειδή έλεγχαν την κυκλοφορία στο μεγάλο ποτάμι, τον Σηκουάνα, οι Παρίσιοι απέκτησαν και μεγάλη δύναμη. Oμως κοντά στο 52 π.Χ. εμφανίστηκαν στην περιοχή και οι Ρωμαίοι (Γαλατικοί Πόλεμοι), για να υποτάξουν τους παλαιότερους κατοίκους και για να ιδρύσουν μια νέα πόλη, τη Λουτέτια. Αυτή ήταν και η αρχική ονομασία του Παρισιού, προερχόμενη πιθανώς από μία  κελτική λέξη που παρέπεμπε στον βάλτο, το έλος.

Στην πραγματικότητα αυτό που βρήκαν οι Ρωμαίοι ήταν καμένη γη: Οι Παρίσιοι προτίμησαν να κάψουν τα σπίτια και τις περιουσίες τους παρά να τις αφήσουν να πέσουν στα χέρια των κατακτητών.

Οπότε η Λουτέτια χτίστηκε από την αρχή. Και έγινε κέντρο σημαντικό για την εποχή της, με αξιόλογα μνημεία και εντυπωσιακά δημόσια έργα, χωρίς όμως να έχει ακόμα αποκτήσει τη λάμψη και την αίγλη που απέκτησε στα χρόνια που ήρθαν.

Με τη δύναμη της πίστης

Η διάδοση του Χριστιανισμού από τον Αγιο Διονύσιο – τον οποίο εκτέλεσαν οι Ρωμαίοι στο Ορος των Μαρτύρων, δηλαδή στη σημερινή Μονμάρτρη – και οι διωγμοί που ακολούθησαν, καθώς και οι επιθέσεις από τα γερμανικά φύλα των Φράγκων και των Αλαμανών ήταν μερικά από τα πιο δραματικά γεγονότα της πρώιμης ιστορίας της πόλης.

Μιας ιστορίας βίαιης και σκληρής που μέσα από συγκρούσεις, εντάσεις και αιματοχυσίες μάς οδηγεί στα 300 με 360 μ.Χ., τότε που η Λουτέτια ονομάζεται και επισήμως Παρίσι. Το 451 μ.Χ. την πόλη πλησίασαν απειλητικά ο Αττίλας και οι Ούννοι του.

Οι τρομοκρατημένοι κάτοικοι σκέφτηκαν να την εγκαταλείψουν. Η Αγία Γενεβιέβη, μια Πυθία του Χριστιανισμού που έβλεπε οράματα με αγγέλους και προφήτευε το μέλλον, τους έπεισε να μείνουν και να προσευχηθούν για τη σωτηρία τους, διαβεβαιώνοντάς τους πως δεν θα πάθαιναν τίποτε. Πράγματι ο Αττίλας παρέκαμψε το Παρίσι, για να ηττηθεί στη συνέχεια στη Μάχη των Εθνών.

Η Αγία Γενεβιέβη έπαιξε ενεργό ρόλο και στην πολιορκία της πόλης από τον Χιλδέριχο Α’, βασιλιά των Φράγκων. Χάρη στις παρεμβάσεις της ένας άλλος βασιλιάς των Φράγκων, ο Κλόβις Α’, όταν έκανε το Παρίσι έδρα του βασιλείου του έδωσε πολλές ελευθερίες στους κατοίκους.

Τα λείψανά της ρίχτηκαν στην πυρά από τους επαναστάτες το 1793, κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, και στη συνέχεια πετάχτηκαν στον Σηκουάνα. Ο,τι απέμεινε από αυτά φυλάσσεται σήμερα στον ναό του Saint-Étienne-du-Mont, κοντά στο Πάνθεον.

Οι επίμονοι Βίκινγκς

Το 845 μ.Χ. η πόλη δέχθηκε μία ακόμα επίθεση, αυτή τη φορά από τους Βίκινγκς, οι οποίοι την παρέδωσαν στη φωτιά. Ο βασιλιάς Κάρολος Β’ της Γαλλίας ο Φαλακρός (που παρά την προσωνυμία είχε, λένε, πλουσιότατη κόμη), τους πλήρωσε αδρά για να φύγουν.

Εκείνοι όμως επέστρεψαν την αμέσως επόμενη χρονιά για να κάψουν το Παρίσι για δεύτερη φορά. Επέστρεψαν και το 861 εκ νέου, με πολύ κακές, όπως πάντα, προθέσεις. Η πόλη οχυρώθηκε, οι φιλόδοξοι κατακτητές της αυτή τη φορά δεν τα κατάφεραν.

Η γέννηση μιας πρωτεύουσας

Ο βασιλιάς Λουδοβίκος Στ’ της Γαλλίας ο Παχύς (στη δική του περίπτωση η προσωνυμία ήταν ακριβής, καθώς επρόκειτο για παχύσαρκο άνθρωπο) έκανε το 1112 το Παρίσι πρωτεύουσα του Οίκου των Καπετιδών – από τον οποίο προήλθαν οι βασιλείς της Γαλλίας.

Το 1163 άρχισε να χτίζεται η Παναγία των Παρισίων, η οποία ολοκληρώθηκε το 1345, για να καεί το 2019. Η εκκλησία-σύμβολο της πόλης έπειτα από εργασίες αποκατάστασης ετοιμάζεται να επαναλειτουργήσει στο τέλος του 2024.

Το 1186 πλακοστρώθηκαν για πρώτη φορά οι κεντρικοί δρόμοι. Μεταξύ 1160 και 1250 ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο των Παρισίων (La Sorbonne). Το 1202 ολοκληρώθηκε το φρούριο του Λούβρου, το οποίο τον 14ο αιώνα ο βασιλιάς Κάρολος Ε’ μετέτρεψε σε βασιλική κατοικία.

Οι διώξεις των Εβραίων (ξανά και ξανά) και των Ναϊτών Ιπποτών αλλά και μία φοβερή επιδημία πανώλης υπήρξαν γεγονότα που σφράγισαν την ιστορία της πόλης.

«Ο παράφρων» και άλλοι βασιλείς

Το 1370 θεμελιώθηκε η Βαστίλη, ένα κάστρο με οκτώ πύργους το οποίο στη συνέχεια θα χρησιμοποιούνταν ως φυλακή. Επειτα από δέκα χρόνια, στις 16 Σεπτεμβρίου 1380, ανέβηκε στον θρόνο ο Κάρολος Στ’ της Γαλλίας, ο οποίος εκδήλωσε δυστυχώς συμπτώματα ψυχικής νόσου.

Στην ιστορία πέρασε ως «ο παράφρων». Μεταξύ άλλων, κάποια στιγμή άρχισε να πιστεύει πως είναι φτιαγμένος από γυαλί και πως αν τον ακουμπούσαν μπορεί και να έσπαγε. Γι’ αυτό απαγόρευσε σε όλους να τον πλησιάζουν και έβαλε τους βασιλικούς ράφτες να τοποθετήσουν στις φόδρες των ρούχων του μεταλλικές επιφάνειες οι οποίες θεωρούσε πως θα τον προστάτευαν.

Κατά τη βασιλεία του μαινόταν ο Εκατονταετής Πόλεμος με την Αγγλία.

Ο Κάρολος Στ’ πέθανε το 1422 αφήνοντας μια χώρα με άδεια ταμεία. Τον διαδέχθηκε ο γιος του Κάρολος Ζ’, ο οποίος νίκησε τους Αγγλους. Ομως οι επιδημίες κατακερμάτισαν τον πληθυσμό της πόλης, ενώ οι θρησκευτικές διαμάχες (μεταξύ Καλβινιστών, Ιησουιτών, Προτεσταντών Ουγενότων κ.λπ.) έκαναν την ατμόσφαιρα ακόμα πιο τεταμένη.

Στις 24 Αυγούστου 1572, με τις ευλογίες της Αικατερίνης των Μεδίκων, οι προτεστάντες (Ουγενότοι) σφαγιάσθηκαν άγρια από τους Καθολικούς σε μια επιχείρηση που έμεινε στην Ιστορία ως «Η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου».

Οι θρησκευτικοί πόλεμοι τελείωσαν, αφού είχαν προκαλέσει τεράστιο κακό, το 1598, με το διάταγμα της Νάντης.

Σημαντικά δημόσια (και μη) έργα

Στο μεταξύ η πόλη είχε αρχίσει να παίρνει σε μεγάλο βαθμό την όψη που έχει και τώρα σε διάφορα σημεία του ιστορικού κέντρου: Το 1606 ολοκληρώθηκε η Πον Νεφ, η παλαιότερη σήμερα γέφυρα του Παρισιού.

Το 1612 ολοκληρώθηκε η Place des Vosges (πλατεία των Βοσγίων), η παλαιότερη πλατεία της πόλης. Το 1615, κατά παραγγελία της Μαρίας των Μεδίκων, ξεκίνησε η ανέγερση του Παλατιού του Λουξεμβούργου και των κήπων του. Το 1616 ολοκληρώθηκε η Place Dauphine, το 1635 η Pont Marie, ενώ την ίδια χρονιά ο καρδινάλιος Ρισελιέ ίδρυσε τη Γαλλική Ακαδημία. Το 1636 χτίστηκε το Palais-Royal, στο οποίο το 1661 εγκαταστάθηκε ο θίασος του Μολιέρου.

Το 1667 πρωτοσχεδιάστηκε η Λεωφόρος Ηλυσίων Πεδίων. Το 1682 ο Λουδοβίκος ΙΔ’ («Βασιλιάς Ηλιος») μετέφερε την έδρα του στις Βερσαλλίες. Το 1680 ιδρύθηκε η Comédie Française που επίσης στεγάστηκε στο Palais-Royal. Το 1686 λειτούργησε για πρώτη φορά το Café Procope, θαμώνες του οποίου ήταν ο Ρακίνας, ο Μολιέρος, ο Ρουσό, ο Μπομαρσέ, ο Ντιντερό, ο Βολταίρος, ο Ροβεσπιέρος, ο Μαρά, ο Ναπολέων Βοναπάρτης (στα νιάτα του), ο Ουγκό, ο Βερλέν, η Γεωργία Σάνδη και τόσοι άλλοι.

Το Café Procope λειτουργεί ακόμα και θεωρείται το παλαιότερο καφενείο της πόλης. Η περίφημη Place Vendôme ολοκληρώθηκε το 1720. Το 1722 χτίστηκε το Μέγαρο των Ηλυσίων, επίσημη σήμερα κατοικία του προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας, καθώς και το Palais Bourbon, η έδρα της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης. Μεταξύ 1764 και 1842 κατασκευάστηκε η Εκκλησία της Μαντλέν.

Η Pont de la Concorde ολοκληρώθηκε το 1791. Λίγο μετά ξέσπασε η Γαλλική Επανάσταση.

Η άλωση της Βαστίλης

Η πρώτη εξέγερση εναντίον του βασιλιά έγινε στην Γκρενόμπλ, στις 7 Ιουνίου 1788. Οι ταραχές στο Παρίσι ξεκίνησαν τον επόμενο χρόνο. Στις 14 Ιουλίου 1789 το πλήθος κατέλαβε τις Φυλακές της Βαστίλης με τις γνωστές δραματικές συνέπειες.

Η συνέλευση των επαναστατών ψήφισε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Τον Ιούνιο του 1791 τα μέλη της βασιλικής οικογένειας επιχείρησαν να διαφύγουν από το Παρίσι (Φυγή στη Βαρέν), έγιναν όμως αντιληπτά.

Τον Ιούνιο του 1792 οι επαναστάτες εισέβαλαν στο Ανάκτορο του Κεραμεικού. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς η βασιλεία καταλύθηκε και ιδρύθηκε το Επαναστατικό Δικαστήριο. Στις 21 Ιανουαρίου 1793 ο Λουδοβίκος ΙΣτ΄ αποκεφαλίστηκε στη σημερινή Place de la Concorde.

Την ίδια μοίρα (στον ίδιο τόπο) είχε η σύζυγός του, Μαρία Αντουανέτα, στις 16 Οκτωβρίου 1793 – την ίδια χρονιά που πρωτολειτούργησε το Μουσείο του Λούβρου.

Η Γαλλική Επανάσταση τελείωσε στις 25 Δεκεμβρίου 1799 με την καθιέρωση Κυβέρνησης Υπατείας και με πρώτο ύπατο τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη.

Η μοντέρνα όψη

Το Παρίσι ήταν μια εξαιρετικά ταλαιπωρημένη πόλη, με τους κατοίκους της να αντιμετωπίζουν προβλήματα διαβίωσης. Του πήρε χρόνια να συνέλθει και να εξελιχθεί στη λαμπρή πρωτεύουσα που γνωρίζουμε σήμερα.

Το 1804, με εντολή του Ναπολέοντος, δημιουργήθηκε το Κοιμητήριο του Περ-Λασέζ (από το όνομα του ιερέα στον οποίο ανήκε η περιοχή), όπου αναπαύονται προσωπικότητες των τεχνών και των γραμμάτων όπως ο Μολιέρος, ο Τζοακίνο Ροσίνι, ο Ευγένιος Ντελακρουά, ο Βιτσέντζο Μπελίνι, ο Λουίτζι Κερουμπίνι, ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ, ο Καμίλ Πισαρό, ο Αλφρέ ντε Μισέ, ο Μαρσέλ Προυστ, ο Αμεντέο Μοντιλιάνι, ο Ζορζ Μπιζέ, ο Μαξ Ερνστ, η Σάρα Μπερνάρ, ο Κλοντ Σαμπρόλ, η Εντίθ Πιαφ και δεκάδες άλλοι.

Η Αψίδα του Θριάμβου εγκαινιάστηκε το 1836. Το Palais Garnier, η μεγαλειώδης όπερα της πόλης, χτίστηκε μεταξύ 1861 και 1875. Σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως για παραστάσεις μπαλέτου και συναυλίες, καθώς οι παραστάσεις όπερας δίνονται στην υπερσύγχρονη Οπερα της Βαστίλης που εγκαινιάστηκε το 1989.

Ο εμβληματικός Πύργος του Αϊφελ ολοκληρώθηκε το 1889. Την ίδια χρονιά ολοκληρώθηκε και το καμπαρέ Μουλέν Ρουζ με τον χαρακτηριστικό κόκκινο ανεμόμυλό του. Ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Βικτόρ Λαλού, μετατράπηκε το 1977 σε μουσείο, το Musée d’Orsay, που σήμερα φιλοξενεί σημαντικά έργα ζωγραφικής και γλυπτικής.

Το Grand Palais ξεκίνησε να χτίζεται το 1897 και εγκαινιάστηκε στην Παγκόσμια Εκθεση του 1900. Η συνοικία La Défense με τους εντυπωσιακούς ουρανοξύστες της και με την Grande Arche (1989) άρχισε να δημιουργείται τη δεκαετία του 1960.

Το 1977 χτίστηκε το Κέντρο Ζορζ Πομπιντού σε σχέδια των Ρίτσαρντ Ρότζερς και Ρέντσο Πιάνο. H Πυραμίδα του Λούβρου (1989), έργο του σινοαμερικανού αρχιτέκτονα Ιεό Μινγκ Πέι, το Fondation Louis Vuitton, έργο του Φρανκ Γκέρι, η Philharmonie de Paris, το Institute of the Arab World και το Fondation Cartier pour l’Art Contemporain, έργα του Ζαν Νουβέλ, το υπόγειο εμπορικό κέντρο Les Halles και η Cité de la Mode et du Design είναι μερικές από τις υπερσύγχρονες κατασκευές που κοσμούν σήμερα την πρωτεύουσα της Γαλλίας.

Επιβεβαιώνοντας πως, παρά τους αιώνες που έχει στην πλάτη του και παρά τα μεγάλα προβλήματα που και σήμερα αντιμετωπίζει (όπως εξάλλου κάθε μεγαλούπολη), το Παρίσι με το πλούσιο παρελθόν κοιτάζει πάντα προς το μέλλον. Για αρχή, στους επικείμενους Ολυμπιακούς Αγώνες.

TO BHMA