Γηρασμένοι αγρότες με μικρές εκτάσεις

 Παρασκευή, 20 Σεπτεμβρίου, 2024

Η παραγωγή παραμένει δέσμια των δομικών προβλημάτων της και συρρικνώνεται σταδιακά

Γιώργος Λιάλιος

Αργά, αλλά σταθερά μειώνεται η αγροτική παραγωγή στη χώρα μας. Οι εκτάσεις είναι κατακερματισμένες, οι αγρότες μεγάλης ηλικίας και με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Ετσι ξεκινούν οι στρεβλώσεις στον σημαντικό τομέα της ελληνικής οικονομίας. Ενδεικτικό είναι ότι η συνολική παραγωγή του αγροτικού τομέα ξεπέρασε πέρυσι τα 14 δισ. ευρώ, συνεισφέροντας 7 δισ. ευρώ στο ΑΕΠ της χώρας. Τα τελευταία χρόνια οι εξαγωγές αυξάνονται, ωστόσο η αγροτική παραγωγή παραμένει δέσμια των δομικών προβλημάτων της, όπως ο μικρός κλήρος, η μεγάλη ηλικία και το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης των αγροτών.

Τα στοιχεία προέρχονται από ανάλυση που έκανε ο οργανισμός διαΝΕΟσις και την οποία υπογράφουν η Φαίη Μακαντάση (διευθύντρια ερευνών) και ο Ηλίας Βαλεντής (ερευνητής – αναλυτής). Σύμφωνα με την έρευνα:

• Η αγροτική παραγωγή συρρικνώνεται κατά 0,3% ετησίως τα τελευταία 30 έτη. Το 2023 η συνολική αξία της ελληνικής αγροτικής παραγωγής (αγαθών) ήταν σχεδόν 12,9 δισ. ευρώ, μειωμένη κατά 3% έναντι του 2022. Σε πραγματικούς όρους, όμως, η μεταβολή έφθανε στο -16,1%, κάτι που αποδίδεται στις συνέπειες της κακοκαιρίας «Daniel».

• Η συνολική παραγωγή του αγροτικού τομέα στην Ελλάδα, μαζί με τις αγροτικές υπηρεσίες καθώς και τις μη διαχωρίσιμες δευτερεύουσες δραστηριότητες, ξεπέρασε τα 14 δισ. ευρώ το 2023, παρουσιάζοντας μείωση κατά 1,4% σε σχέση με το 2022.

Ο αργός, αόρατος «θάνατος» του αγρότη

• Σε όρους ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας, ο αγροτικός τομέας συνεισέφερε 7 δισ. ευρώ στο ελληνικό ΑΕΠ. «Αν απομονώσουμε την εξέλιξη της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας του από τις μεταβολές των τιμών, τότε αυτή μειώθηκε το 2023 κατά περισσότερο από 25%, φθάνοντας στο χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ στη χώρα μας. Η διαχρονική ανάλυση της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας του αγροτικού τομέα επιβεβαιώνει την αδυναμία του να μεγεθύνει την πραγματική προστιθέμενη αξία που παράγει (σταθερή τάση, εξαιρουμένου του 2023)», αναφέρουν οι συντάκτες της έρευνας.

• Θετικό γεγονός αποτελεί η αύξηση των εξαγωγών τροφίμων, ποτών και ειδών καπνού. Το 2023 ξεπέρασαν τα 8,8 δισ. ευρώ, αυξανόμενες κατά 9% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Οι εξαγωγές προϊόντων που παράγονται απευθείας από τον αγροτικό τομέα αυξάνονται ετησίως από το 2005 κατά 7,4% (κατά μέσον όρο). Πάντως, από το σύνολο της αξίας των αγροτικών προϊόντων μόνο το 15% οδεύει σε εξαγωγές, ενώ το υπόλοιπο 85% κατευθύνεται στην εγχώρια κατανάλωση, με το μεγαλύτερο μέρος να διατίθεται στην κατανάλωση των νοικοκυριών.

«Η μεγάλη ηλικία των αγροτών, που συνήθως συνδυάζεται και με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, δημιουργεί δυσχέρειες στην υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών», σημειώνεται στην έρευνα της διαΝΕΟσις.

Οι απασχολούμενοι στην αγροτική παραγωγή εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Οπως εκτιμά η έρευνα της διαΝΕΟσις, το 2023 απασχολήθηκαν στον τομέα περίπου 461.000 άτομα, με το μερίδιο στη συνολική απασχόληση να φθάνει στο 11%. Οπως παρατηρούν οι ερευνητές, ενώ η απασχόληση στον αγροτικό τομέα αυξάνεται, η αξία παραγωγής ανά απασχολούμενο είναι σημαντικά χαμηλότερο από τον μέσο όρο της Ε.Ε.

Οσον αφορά τις προκλήσεις της αγροτικής παραγωγής στη χώρα μας:

• Η μικρή έκταση του κλήρου των Ελλήνων αγροτών εμποδίζει τις οικονομίες κλίμακας. Η μέση χρησιμοποιούμενη έκταση ανά αγροτική μονάδα είναι 53 στρέμματα, όταν ο μέσος όρος της Ε.Ε. είναι 171 στρέμματα. Αυτό «λειτουργεί στρεβλωτικά, περιορίζοντας τα οφέλη που προκύπτουν από τον σταδιακό εκσυγχρονισμό του εξοπλισμού και των εγκαταστάσεων ανά αγροτική εκμετάλλευση, κάτι που οδηγεί σε μια παγίδα αφενός περιορισμένου και πεπαλαιωμένου φυσικού κεφαλαίου και αφετέρου χαμηλής παραγωγικότητας της εργασίας και της έκτασης για το σύνολο του κλάδου», παρατηρούν οι ερευνητές.

• Οι Ελληνες αγρότες είναι μεγάλοι σε ηλικία και με χαμηλό επίπεδο τεχνικής εκπαίδευσης. Οπως αναφέρει η έρευνα, σχεδόν το 65% είναι άνω των 55 ετών, με το 37% άνω των 65 ετών. Βάσει αυτών των στοιχείων χρειάζεται τα επόμενα χρόνια να αναπληρωθούν περί τα 200.000 άτομα (που το 2020 ήταν ηλικίας 65+), ενώ εντός της επόμενης δεκαετίας θα χρειαστεί κάτι αντίστοιχο για άλλα σχεδόν 150.000 άτομα (που το 2020 ήταν ηλικίας 55-64 ετών). «Η μεγάλη ηλικία των αγροτών, που συνήθως συνδυάζεται και με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, δημιουργεί δυσχέρειες στην παρακολούθηση των τεχνολογικών εξελίξεων, στην κατανόηση των νέων τεχνολογιών και στη δυνατότητα πρακτικής υιοθέτησής τους. Επιπλέον συνεπάγεται βραχύτερο χρονικό ορίζοντα στη διαδικασία αξιολόγησης μακροχρόνιων αποφάσεων, με αποτέλεσμα μικρότερη διάθεση επένδυσης χρόνου, κόπου και χρημάτων για επιχειρηματική επέκταση», αναφέρει η έρευνα. Παράλληλα, μόλις το 0,7% των αγροτών έχει πλήρη αγροτική εκπαίδευση και ένα 5,2% μια βασική εκπαίδευση για την αγροτική παραγωγή (το 94,1% έχει μόνο πρακτική εμπειρία).

• Υπάρχει υστέρηση σε επενδύσεις κεφαλαίου και υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, την οποία επιβαρύνει η συνεχής εξέλιξη του κόστους παραγωγής, με προεξάρχουσες την ενέργεια (+29% μεταξύ 2019-2023), τα λιπάσματα (+72,3%) και τις ζωοτροφές (+39,3%).

• Τέλος, η αγροτική παραγωγή βρίσκεται αντιμέτωπη με τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και τα προβλήματα στη διαχείριση υδάτων.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ