Κάρολος Ντίκενς: Η ιστορία της «Χριστουγεννιάτικης Ιστορίας»

Σωτηρία Δημητρίου

Το Φάντασμα του Μάρλεϊ, εικόνογράφηση του Τζον Λιτς (1843)

Ο Κάρολος Ντίκενς γράφει τον χριστουγεννιάτικο μύθο της σύγχρονης λογοτεχνίας και δίνει νέο νόημα στην γιορτή των Χριστουγέννων.

Στις 19 Δεκεμβρίου 1843 κυκλοφορεί για πρώτη φορά η πρωτότυπη έκδοση της νουβέλας «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» (“A Christmas Carol”). Ο Κάρολος Ντίκενς γράφει ένα από τα πιο επιδραστικά διηγήματα όλων των εποχών, αφού, μετά την κυκλοφορία του, ο εορτασμός και η έννοια εν γένει των Χριστουγέννων άλλαξε ριζικά σε όλο τον κόσμο. Η μετάλλαξη του Εμπενίζερ Σκρουτζ από μίζερο και φιλάργυρο γέρο σε καλόκαρδο και γεναιόδωρο άγγιξε όλους όσοι ήρθαν σε επαφή με το έργο, που μετέπειτα αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για αμέτρητα θεατρικά έργα και ταινίες.

Η φιλοσοφία των Χριστουγέννων

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 26ης Δεκεμβρίου 1993, με αφορμή την συμπλήρωση των 150 χρόνων από την πρώτη έκδοση της «Χριστουγεννιάτικης Ιστορίας», αναφέρει:

»Τα Χριστούγεννα του 1843, ο Κάρολος Ντίκενς συνέλαβε την ιδέα – η οποία ακολούθως ονομάστηκε και “φιλοσοφία των Χριστουγέννων” ή “φιλοσοφία του Κάρολ” – ότι το πνεύμα των Χριστουγέννων θα έπρεπε να κυριαρχεί σε όλη τη διάρκεια του χρόνου μετατρέποντας τους κακούς σε καλοσυνάτους και σπλαγχνικούς ανθρώπους.

»Τι συνέβη το 1843, που σφράγισε την ιστορία των Χριστουγέννων; Έγραψε ο Ντίκενς το περίφημο “A Christmas Carol”, τον πρώτο μεγάλο χριστουγεννιάτικο μύθο της σύγχρονης λογοτεχνίας. Η επιτυχία του ήταν ακαριαία. Ο Θάκερι το χαρακτήρισε “εθνικό απόκτημα και προσφορά για τον καθένα που θα το διαβάσει”.

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 27ης Δεκεμβρίου 1999 γράφει για τον Ντίκενς:

«Το έγραψε σύντομα, μέσα σε έξι εβδομάδες, επειδή είχε ανάγκη από χρήματα, και η επιτυχία του ήταν τόση που άρχισαν οι πειρατικές εκδόσεις του έργου, αποστερώντας τον από πρόσθετα έσοδα.

»Οι ιστορίες του Ντίκενς, εκτός από τα ρεαλιστικά, έχουν και υπερφυσικά στοιχεία, αυτά που δίνουν στις ιστορίες του έναν αέρα παραμυθιού, γι’ αυτό ακριβώς συγκινεί πάντα τα παιδιά όλων των εποχών».

Μετά τη συγγραφή της «Χριστουγεννιάτικης Ιστορίας» ο Ντίκενς έγραφε κάθε χρόνο έως το 1967, νέες χριστουγεννιάτικες ιστορίες με τους «καλούς» να επικρατούν και τους «κακούς» να έρχονται αντιμέτωποι με τις επιπτώσεις των πράξεών τους.

Τα Χριστούγεννα στη Βικτωριανή Αγγλία

Το κλίμα των Χριστουγέννων στην Αγγλία, πριν από την εμφάνιση του διηγήματος του Ντίκενς, ήταν πολύ πιο μετροπαθές. Ο εορτασμός διαφοροποιούταν στα κοινωνικά στρώματα και οι περισσότεροι γιόρταζαν την ημέρα με θρησκευτική ευλάβεια.

Όπως αναφέρετα στο «ΒΗΜΑ» της 27ης  Δεκεμβρίου 1999:

«Είναι ο Ντίκενς αυτός που δημιούργησε το ρεύμα της συγγραφής χριστουγεννιάτικων ιστοριών. Τα Χριστούγεννα ως τα μέσα του 17ου αιώνα γιορτάζονταν στην Αγγλία κάπως επεξεργασμένα, ήταν σχεδόν μια γιορτή ειδικά για τους εύπορους πολίτες, που διέθεταν μεγάλα σπίτια, κατάλληλα για ηχηρές και φαντασμαγορικές γιορτές. Διότι οι πουριτανοί της Αγγλίας, οι ζηλωτές του χριστιανισμού και άλλες θρησκευτικές μειοψηφίες στη διάρκεια του 16ου αιώνα, αποστρέφονταν το θέαμα και τις φανφάρες κατά τη γιορτή της γέννησης του Θεανθρώπου.

»Τα πράγματα άλλαζαν σιγά σιγά ώσπου ήρθε ο Ντίκενς, ο οποίος το 1835 στο διήγημά του “Ένα χριστουγεννιάτικο γεύμα”, αποκαλέι τα Χριστούγεννα “την πιο εύθυμη ημέρα από τις 365 του χρόνου”, θέλοντας έτσι να δείξει πως η χαρά πρέπει να πρυτανεύει στη διάρκειά τους. Στη συνέχεια, στο πρώτο αμιγώς χριστουγεννιάτικο βιβλίο του, το “A Christmas Carol” (1843), έγραψε ένα κείμενο ειδικά για αυτή τη χαρμόσυνη ημέρα, στο οποίο υπάρχουν πολλά “κλειδιά” για τη γνωριμία και την κατανόηση του εορτασμού των αγγλικών Χριστουγέννων».

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 26ης Δεκεμβρίου 1993 γράφει, επίσης, για τις νέες χριστουγεννιάτικες συνήθειες των Βρετανών:

»Εκείνη την εποχή η βικτωριανή Αγγλία ήταν έτοιμη να δεχθεί αλλαγές στον τρόπο εορτασμού των Χριστουγέννων. Οι χριστουγεννιάτικες κάρτες του Κόουλ έκαναν την πρώτη εμφάνισή τους τον ίδιο μήνα με τη “Χριστουγεννιάτικη Ιστορία”. Ο πρίγκιπας Αλβέρτος έφερε στην Αγγλία το έθιμο του στολισμένου έλατου από την πατρίδα του τη Γερμανία, λίγο καιρό μετά τον γάμο του με τη Βικτωρία, το 1840. Για πολλά χρόνια τα χριστουγεννιάτικα δέντρα έμειναν αποκλεισμένα μέσα στα σπίτια και γίνονταν το επίκεντρο των ιδιωτικών εορτασμών.

Αλληλεγγύη, γενναιοδωρία, ευγένεια

»Ο Ντίκενς περιέγραψε αριστοτεχνικά την υλική αφθονία των Χριστουγέννων, γράφοντας για τραπέζια που στέναζαν κάτω από το βάρος των φαγητών και για καταστήματα που ξεχείλιζαν από προμήθειες. Στην Αγγλία τα κοτοπουλάδικα είναι ανοικτά το πρωί των Χριστουγέννων, επειδή σε ένα από αυτά στέλνει ένα παιδί ο μετανοημένος Σκρουτζ για να αγοράσει μια γαλοπούλα και να την στειλεί στην οικογένεια του φτωχού υπάλληλου του Κράτσιτ.

»Συγκεκριμένα, ο Σκρουτζ κάνει τρία πράγματα εκείνο το πρωί των Χριστουγέννων. Πρώτα στέλνει τη γαλοπούλα ανώνυμα στον υπάλληλό του. Μετά δίνει ένα πολύ μεγάλο ποσόν στον άνθρωπο που κάνει έρανο για τους φτωχούς. Και τέλος, αποδέχεται την πρόσκληση για δείπνο στο σπίτι του ανιψιού του. Δώρα σε φίλους και συγγενείς. Βοήθεια προς όσους την έχουν ανάγκη. Χαρές με την οικογένεια. Όλα αυτά συνδέονταν εδώ και πολλούς αιώνες με το πνεύμα των Χριστουγέννων, αλλά έγιναν ένα χάρη στη μεγαλοφυΐα του Ντίκενς.

»Η επίδραση στους αναγνώστες της εποχής του Ντίκενς, αλλά και σε εκείνους που πήγαιναν στις δημόσιες αναγνώσεις των έργων του, ήταν εντυπωσιακή. Προς το τέλος, εκεί που γράφει ότι ο μικρός Τιμ δεν πρόκειται να πεθάνει, το κοινό σηκωνόταν όρθιο και ξέσπαγε σε χειροκροτήματα. Στη Βοστόνη των Ηνωμένων Πολιτειών, ένας βιομήχανος συγκινήθηκε τόσο πολύ, που κατήργησε στην εταιρεία του την εργασία ανήμερα τα Χριστούγεννα και άρχισε να χαρίζει από μία γαλοπούλα σε κάθε υπάλληλό του.

Το πνεύμα των Χριστουγέννων

Σε δημοσίευμα του «ΒΗΜΑΤΟΣ» της 25ης Δεκεμβρίου 1994 αναφέρεται πώς οπτικοποιήθηκε το χριστουγεννιάτικο πνεύμα στην περίφημη «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» του Ντίκενς με τρεις διαφορετικές χρονικές ιδιότητες χάρη στις οποίες o άκαρδος γέρος τελικά μετανόησε:

«Στη νουβέλα “A Christmas Carol” του Καρόλου Ντίκενς εμφανίζεται για πρώτη φορά το πνεύμα αυτό, τόσο συγκεκριμένο και τόσο υπερβατικό ταυτόχρονα, σαν μια επιβίωση της νεράιδας των παραμυθιών στη ρεαλιστική λογοτεχνία του 19ου αιώνα.

»Είναι ένα πνεύμα του παρελθόντος, δηλαδή της μνήμης, της νοσταλγίας και της αθωότητας της παιδικής ηλικίας. Είναι ένα πνεύμα του παρόντος, δηλαδή των συγκρούσεων και των αντιφάσεων του καθημερινού βίου. Και είναι ένα πνεύμα του μέλλοντος, δηλαδή της υπόσχεσης, της αναμονής και της μεταμόρφωσης. Το πνεύμα των Χριστουγέννων μεταμορφώνει τον μισάνθρωπο Εμπενίζερ Σκρουτζ σε φιλάνθρωπο κα η νουβέλα αναδεικνύει τη φιλανθρωπία ως βασικό συστατικό της νέας αστικής ιδεολογίας.

»Από όλες της ιδιότητες του πνεύματος, η ιδιότητα της μεταμόρφωσης είναι τελικά αυτή που κυριαρχεί και που οδηγεί την ιστορία του Ντίκενς σε μια λύση, που μοιάζει με κάθαρση. Νοσταλγία, μνήμη, σύγκρουση, αντίφαση, μεταμόρφωση είναι τελικά και ιδιοτητες της λειτουργίας της τέχνης. Ειδικά η μεταμόρφωση είναι μια εικαστική ιδιότητα πολύ ισχυρή: μεταμόρφωση τη ςύλης, μεταμόρφωση των υλικών, μεταμόρρφωση των σχημάτων, μεταμόρφωση των ίδιων των μορφών. Το πνεύμα των Χριστουγέννων είναι λοιπόν εικαστικό και μας νομιμοποιεί να το αντιμετωπίσουμε εικαστικά.

Η δραματική διάσταση των Χριστουγέννων

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 27ης Δεκεμβρίου 1999, δημοσιεύει τα λόγια του άγγλου συγγραφέα Γκίλμπερτ Κιθ Τσέστερτον, ο οποίος δηλώνει για τον ομότεχνό του:

«Άνθρωπος του θεάτρου ο Ντίκενς έδωσε στα Χριστούγεννα μια δραματική διάσταση, ζωντανεύοντας τα ήθη και τα έθιμα μιας γιορτής άμεσα συνδεδεμένης με τη γέννηση ενός παιδιού. Αυτή η θεατρική διάσταση ευχαρίστησης που νιώθουν οι άνθρωποι τέτοιες μέρες ταιριάζει με τη ρομαντική λογοτεχνία του συγγραφέα, που θέλει τους ήρωες του ευτυχισμένους. “Αυτός είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον Ντίκενς και στα Χριστούγεννα” μας λέει ένας συμπατριώτης του συγγραφέας, ο Γκ. Κ. Τσέστερτον».

TO BHMA